Vier tips om vorm te geven aan vergankelijkheidsdag in het onderwijs

Een dag die in het leven is groepen door Bureau Morbidee. Een dag om de eindigheid van het leven bespreekbaar te maken. Natuurlijk kan dit op alle 364 dagen van het jaar zeker ook. Maar een dag benoemen tot speciale dag, geeft vaak extra ruggensteun. En helpt je er extra aan herinneren dat hier ook zeker aandacht voor mag zijn. Want aandacht voor de dood en verlies, leert je eigenlijk nog meer over het leven.

En als je goed oplet dan merk je dat kinderen ook onderzoek doen naar die eindigheid van het leven. Ze krijgen ermee te maken in hun persoonlijke leven én willen erover leren vanuit een ontwikkelingsbehoefte.

Daarom riep ik leerkrachten op om 22 september in de klas aandacht te besteden aan Vergankelijkheidsdag. En hoe kun je dit nu doen?

1.Lees een prentenboek voor

Lees een boek voor  dat een onderwerp als afscheid en verlies centraal stelt. Er zijn zoveel prachtige boeken die ook prima voorgelezen kunnen worden wanneer er geen acute situatie is. Check mijn boekenlijst voor suggesties.

2.Lees een gedicht voor

Lees een gedicht voor. Ik geef suggesties voor gedichten in deze blog. Met daarbij tips om een gedicht op een krachtige manier in te zetten. De symboliek van woorden kan zoveel doen. 

3.Geef ruimte aan herinneringen met Mees Kees

Samen nadenken over herinneringen: de mooie dingen die voorbij zijn en die je niet meer wilt vergeten. Een mooie introductie voor herinneringen kan dit filmpje van Mees Kees een mooi. Waarom dit zo’n fantastisch filmpje is?  

Mees Kees denkt ook zelf na over zijn mooiste herinnering. Hij geeft een mooi voorbeeld en brengt eens stukje van zijn persoonlijke verhaal in. Dit kan kinderen stimuleren om ook hun verhaal te delen.

De uniciteit van elk kind komt mooi naar voren. Zo heeft de jongen die zijn hamster Poef begraaft, een voorkeur voor cijfers en feitjes. Hij voorziet het project van jaartallen en andere cijfers.

De moeder van Mees Kees zegt deze wijze woorden: ‘Als je iemand mist is het belangrijk dat je een plek hebt om naar toe te gaan. Alsof je een sleutel in een slot steekt en een deur opent van een kamer waar allemaal mooie herinneringen verborgen liggen.’

Bekijk hier de aflevering Hamster van Mees Kees 

4.Een herdenkingsritueel in de klas 

Een klein ritueel in de klas hoeft niet veel tijd te kosten. Maar kan een hele fijne manier zijn om voor rouw en verlies een plek te geven in de klas. Denk bijvoorbeeld aan het aansteken van een kaarsje. Meer suggesties voor herdenkingsrituelen met kinderen geven wij in ons boekje ‘Ik denk aan je’.

www.ik-denk-aan-je.nl

Rouw en dichtbundels

Wil jij als leerkracht meer aandacht geven aan rouw en verlies? Begin dan eens met een dichtbundel die je mooi vindt en lees hier regelmatig een gedicht uit voor. In vrijwel elke dichtbundel staat wel een gedicht dat gaat over afscheid of dat raakt aan dit thema. In deze blog leg ik uit waarom gedichten de perfecte ondersteuner zijn in de klas om rouw en verlies aandacht te geven. Ook deel ik een lijst met inspirerende dichtbundels voor in de klas.

Waarom kinderen en gedichten een fijne combi zijn?

• Kinderen staan nog heel erg open voor de symboliek van woorden. Fijn voor jou als leerkracht, omdat er geen goede of foute antwoorden hoeven zijn. Jij kunt door middel van gedichten een warme en veilige omgeving scheppen waarin verschillende levensverhalen samen kunnen komen.
• Een gedicht geeft ruimte aan emoties en persoonlijke ervaringen.
• Een gedicht kan voor kinderen die persoonlijk verlies hebben meegemaakt voorzien in een aanhaakmomentje. En natuurlijk houd jij als leerkracht goed in de gaten hoe kinderen reageren op een gedicht met een bepaald thema. Jij weet welke kinderen je extra moet zien. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld het ‘gouden tranen brainstorm blad’.

Een gedicht als routine

Wanneer je elke dag een gedicht voorleest, wordt dit een herkenbare routine voor de kinderen. Die routine zorgt voor veiligheid en daarbinnen kan een thema als rouw en verlies een mooie plek vinden. Mijn tip: sla een gedicht dat gaat over afscheid en verdriet niet over, maar lees het voor en kijk wat er gebeurt. Natuurlijk is het belangrijk dat je wel comfortabel bent met dit onderwerp. Een afwisseling in gedichten is daarom fijn.

Van een gedicht een ritueel maken

Als leerkracht weet je het allerbeste wat voor jouw klas fijn is. En wanneer je aanvoelt dat het voor kinderen belangrijk kan zijn om een bepaald gedicht extra kracht bij te zetten, zoek dan bijvoorbeeld een voorwerp bij het gedicht. Wil je afscheid en verlies meer herkenning geven, dan kun je bijvoorbeeld een mooi kleed op een tafel leggen, en er een kaarsje op zetten om aan te steken. Je zult merken dat een brandende kaars extra gewicht geeft aan de woorden.

Hoe kun aan de slag gaan met een gedicht?

1. Bedenk een titel

Lees het gedicht voor zonder de titel te benoemen. Na afloop laat je kinderen een titel bedenken voor het gedicht.

2.Wat voel je?

Welke gevoel krijg je bij dit gedicht? Eventueel kun je gebruik maken van emotie-pictogrammen.

3. Aan wie denk je?

Een vraag die je kunt stellen als een gedicht bijvoorbeeld over afscheid nemen gaat. Je legt de vraag open neer en forceert niets. Kinderen hoeven geen antwoord te geven. Wel schep je op deze manier ruimte om kinderen eventueel de naam van een overleden dierbare te laten noemen.

4. Mooie zin of woord

Welke zin of woord uit het gedicht wil je op een briefje schrijven en bij je dragen?

5, Jouw illustratie

Maak een mooie tekening bij dit gedicht.

Suggesties voor dichtbundels

Ik huil omdat ik een traan heb, Stichting kinderen en poëzie

Gedichten van kinderen over verdriet, afscheid en de dood

Een bundel met gedichten die geschreven zijn door kinderen in de basisschoolleeftijd. De gedichten zullen ook andere kinderen aanspreken en deze kunnen hen tevens motiveren op zelf te gaan schrijven. De gedichten raken me enorm en nemen je mee in de wereld van de kinderen.

Superguppie, Edward van de Vendel

Een dichtbundel met korte gedichten over alledaagse dingen. Geschikt voor de onder- en middenbouw. Op blz. 22 staat het gedicht ‘Merel’. ‘Er lag een merel neergevouwen dood op het station.’

Lichtjes in je ogen, Hans & Monique Hagen

Mooie korte gedichtjes. Perfect voor kinderen in de kleuterleeftijd. Standaard ligt deze dichtbundel in mijn klas.

Op blz. 78 staat het gedicht pleisters. Over een poes die al zo oud is dat hij al bijna doodgaat misschien. Sluit mooi aan bij de ontwikkeling van kinderen.

Wat je moet doen als je over een nijlpaard struikelt, Edward van de Vendel & Martijn van der Linden

Gedichten waar je wat aan hebt

Fantastische gedichten die die allerlei situaties voorzien van advies in dichtvorm. Geschikt voor kinderen van de midden- en bovenbouw. Met humor en veel ruimte voor creatief denken en filosoferen.

Op blz. 32 staat het gedicht: Wat je moet doen als er iemand dood is gegaan die je niet zo goed kende.

Jij bent de liefste, Hans & Monique Hagen

Een dichtbundel geschikt voor onder- en middenbouw. Het gedicht ‘Als opa’ besteedt aandacht aan de levensloop.

Ik blijf altijd bij je, Sjoerd Kuyper & Marit Törnqvist

Deze dichtbundel vind ik geschikt voor de onder- en middenbouw. Het gedicht ‘Tijd’ kan een mooie aanzet zijn voor een gesprek over herinneringen en heden-verleden-toekomst.

Ik wou dat ik een vogel was, diverse auteurs

Een mooie verzameling met natuurgedichten: voor elke dag van het jaar een. Ook voor verschillende leeftijden geschikt. Op bladzijde 178 staat het gedicht ´Troostvogel´. En op bladzijde 225 het gedicht ´Dood vogeltje. Dit zijn slechts enkele suggesties. Want er staan nog veel meer mooie gedichten in deze bundel.

Doodgewoon, Bette Westera

Een dichtbundel met gedichten die allemaal over rouw en verlies gaan.

Als vlinders spreken konden, Yvonne van Emmerik

Een bundel met gedichten en verhalen rondom afscheid en dood. Ingedeeld per leeftijdscategorie.