Alles wat was, Afscheid van Ooievaar

Janna de Lathouder & Anne Schneider

Uil voelt zijn veren kriebelen; vandaag is er iets bijzonders. Eerst weet Uil het niet zo goed, wat is er dan zo bijzonder vandaag? Dan beseft hij zich dat Ooievaar vandaag terugkomt van de wintervakantie. En dan vertelt Ooievaar altijd de mooiste verhalen. Uil en zijn vrienden wachten Ooievaar verheugd op.

Alles is anders

Maar dit jaar is het anders: Ooievaar is moe en het lukt niet om verhalen te vertellen. Terwijl Ooievaar slaapt, proberen Uil en zijn vrienden Ooievaar na te doen, ieder op zijn eigen manier. Maar niemand kan het precies zoals Ooievaar. Wat een mooie dag moest worden, blijkt een dag waarop ineens alles anders is als voorheen. Mooi dat dit zo benadrukt wordt, veel kinderen zullen zich kunnen herkennen hierin,

Ooievaar is heengegaan

Dit verhaal brengt uitgebreide taal. Eekhoorn zegt: ‘Ooievaar is heengegaan.’ Een zin die kinderen heel letterlijk kunnen nemen. Mooi is dat het verhaal inspeelt op de vragen die kinderen zouden kunnen stellen. Want waar is Ooievaar dan heengegaan? In het verhaal wordt dit door het gesprek tussen de dieren al uitgelegd. ‘Ik bedoel: ze leeft niet meer,’ legt Eekhoorn uit.

Samen een knoopje maken

Alle dieren hebben tranen en ze weten niks meer te zeggen. Ze houden elkaar vast en troosten elkaar: ze maken samen een knoopje (groepsknuffel). Ook is er ruimte voor de vragen die dieren hebben. Hoe kan Ooievaar nu ineens doodgaan? En wat moet er nu gebeuren? Allemaal vragen die kinderen ook vaak stellen als er een gebeurtenis plaatsvindt die het leven voorgoed verandert.

Afscheid van Ooievaar

Uil en zijn vrienden zorgen voor een mooi afscheid. Ze vertellen elkaar warme herinneringen aan Ooievaar. Samen zorgen ze voor een mooi graf. Er is ruimte voor het verdriet van de dieren. En dan staat Uil op als een echte uil; hij gaat een verhaal vertellen over Ooievaar. En ze besluiten dit ook volgend jaar weer te doen. ‘Er was eens een prachtige ooievaar…..’

De dierenwereld

Vaak blijkt in de boeken de dierenwereld een veilige en warme omgeving om te leren over afscheid nemen: voor kinderen én volwassenen. Want in dit boek zijn de vragen die gesteld worden door de dieren, de vragen die ook kinderen kunnen hebben. Doordat ze zijn geïntegreerd in het verhaal bevestigt dit ons dat de ruimte voor het stellen van vragen heel belangrijk is.

Levenslessen

De dieren nemen stap voor stap afscheid van Ooievaar en zijn hierbij heel betrokken. Die betrokkenheid is ook voor kinderen van groot belang wanneer zij afscheid moeten nemen van een dierbare. Een boek vol levenslessen en handvatten voor wat belangrijk is om aandacht aan te besteden als het om afscheid en verlies gaat. En omdat kinderen zich zullen herkennen in de gevoelens, gedachten en gedrag van de dieren, zal dit boek ook een linkje kunnen leggen met hun eigen verhaal.

Gespreksstarters

Dit verhaal kan uitnodigen tot gesprek. Deze vragen kunnen je op weg helpen.

• Uil voelt zijn veren kriebelen, vandaag is een bijzondere dag? Hoe voel jij je wanneer er een bijzondere dag is? En hoe voelt dit in je lichaam?
• Hoe kun je aan de dieren merken dat ze Ooievaar missen?
• Welke vragen stellen de dieren?
• Hoe komt het dat het Uil niet lukt om precies zoals Ooievaar te vertellen?
• Ooievaar is heengegaan, hoe kun je dit ook zeggen? Hiermee breid je het woordnetwerk uit: zorg dat woorden als overleden, doodgegaan en gestorven aan bod komen.

Tips voor in de klas.

Zet een zin uit het boek als het ware in de spotlight erop en laat het gesprek ontstaan. Ruimte voor invalshoeken en achtergronden van kinderen, heel belangrijk. Ik geef een aantal suggesties:

‘We kunnen afscheid nemen’

‘In plaats van mooie verhalen uit het verre zuiden hoort iedereen zijn eigen verdriet’

‘Tegen de dood begin je niets’

Schrijfopdracht:

Schrijf je eigen ‘Er-was-eens-verhaal’. Laat de kinderen nadenken over voor wie zij een ‘Er was eens’ verhaal willen schrijven.

Olifant op het feest, Laurina de Visser & Linda Bikker

Verdriet mag er zijn en vraagt niet om oplossingen. Verdriet heeft ruimte nodig. Deze waardevolle boodschap brengt dit boek. Het zo belangrijk dat kinderen al vanaf jonge leeftijd ervaren dat verdriet er mag zijn en dat tranen niet weggestopt hoeven te worden. En hoe mooi is het dan dat je in het verhaal van Muis, Olifant en hun vrienden stapt en met ze meeleeft.

Leren over verdriet

Olifant voelt zich verdrietig en zondert zich af op de verjaardag van Muis. Verschillende dieren proberen Olifant op te vrolijken. Ze zoeken naar oplossingen zodat Olifant zich weer beter voelt. Zo brengt Kikker hem een cadeautje. Ook de anderen dieren proberen het verdriet van Olifant te laten verdwijnen. Maar Olifant voelt zich niet beter. Dan zegt Muis het volgende: ‘Praat maar met me over je tranen, Olifant.’

Olifant kan het verdriet niet langer tegenhouden en begint te huilen. Daarna is het verdriet weg en voelt Olifant dat hij weer feest wil vieren. Het verhaal biedt voor kinderen, en ook voor volwassenen trouwens, veel aanknopingspunten met het eigen leven. Een krachtige en symbolische manier om te leren over verdriet.

Elephant in the classroom

Achter in het boek staat de songtekst van The Bowery ‘Te elephant’. Het verhaal van ‘Olifant op het feest’ is hierop gebaseerd. Zoals je misschien al weet gebruik ik deze metafoor graag ook voor in de klas: soms is er duidelijk iets aanwezig, maar wordt er niet over gesproken. Dan heb je ‘the elephant in the classroom’. Dit lied kende ik nog niet en ik vind het super dat ik deze nu heb leren kennen.

Over de makers van dit boek

Je merkt dat Laurina en Linda hun door hun eigen ervaring dit verhaal met veel missie en kracht vertellen en vormgeven. Daardoor voel je de boodschap extra en dat geeft je een heel fijn boek in handen om met kinderen verdriet bespreekbaar te maken.

Een boek dat ik als kind had willen lezen en een boek dat op elke school aanwezig zou moeten zijn: niet in de kast maar in de hand van de leerkracht om voor te lezen en om met kinderen over te praten. En waarom ik dit boek een extra warm hart toedraag? Het thema van dit boek zorgt voor een perfecte basis om gouden tranen te laten glinsteren.

Tips voor in de klas:

Het verhaal van Olifant en zijn vrienden leent zich uitstekend voor gesprekken met kinderen. Ik geef hieronder een aantal gespreksstarters, verdiepingsvragen en reflectievragen. Deze starters en vragen helpen je op weg om de lijn van het verhaal duidelijk te maken en om verder te filosoferen over dit onderwerp. Niet de juiste antwoorden doen ertoe maar de ruimte en vrijheid om dit onderwerp te verkennen.

Gespreksstarters verhaal:

-Wat is er met Olifant aan de hand?

-Welke oplossingen bedenken de vrienden van Olifant?

-Hoe komt het dat de oplossingen van de vrienden niet werken?

-Wat doet Muis anders?

Verdiepingsvragen verdriet:

–Waardoor kun je je verdrietig voelen?

-Kun je verdriet meten?

-Heeft verdriet een oplossing nodig?

-Duurt verdriet altijd even lang?

-Is verdriet als je je beter voelt helemaal weg?

-Zijn alle tranen hetzelfde?

Reflectievragen:

-Voel jij je ook wel eens zoals Olifant? Wil je een voorbeeld geven?

-Herken je het gevoel van een buik vol met tranen?

-Lucht huilen op?

-Voelen alle tranen voor jou hetzelfde?  

-Hoe heb jij weleens iemand geholpen die zich verdrietig voelde?

Herdenken met kinderen op 4 mei

Vind jij het belangrijk om dit mee te geven aan kinderen? Wil jij je kinderen vertellen wat we herdenken en waarom? Allereerst zoom ik in op het begrip herdenken. Daarna geef ik tips voor herdenken met kinderen.

Herdenken

Herdenken is op een plechtige en bewuste manier denken aan een overleden dierbare of gebeurtenis uit het verleden: een gebeurtenis of dierbare in herinnering nemen. Dit herdenken gebeurt natuurlijk het hele jaar door op kleinere schaal in familie-, school- of werkring. Maar ook op landelijke schaal met collectieve belevenis: op 4 mei. En dan worden gebeurtenissen van langer geleden herdacht: de Tweede Wereldoorlog, maar ook zeker gebeurtenissen die zich korter geleden afspeelden en die nog steeds aan de gang zijn. Denk aan de mensen die niet in veiligheid zijn en moeten vluchten. Ook vandaag.

Tijdlijn

En laten we kinderen niet onderschatten, zij krijgen ook het nieuws mee, kijken het Jeugdjournaal en beseffen zich steeds beter dat vrijheid geen vanzelfsprekendheid is. Daarom is het waardevol dat kinderen meegenomen worden in de tijdlijn van de maatschappij waar ze in leven. En dat gaat dan over gebeurtenissen van langer, korter geleden en over gebeurtenissen in het nu. Herdenken kunnen we kinderen leren en meegeven. Leg ze in hun eigen taal en passend bij hun leeftijd uit waarom we vandaag herdenken. En geef ze eventueel iets te doen in aanloop naar de herdenking. Dat geeft kinderen eigenaarschap en het gevoel een onderdeel te mogen zijn van iets met zoveel lading.

Tips

• Besef je dat kinderen elk jaar meer zullen snappen van dit landelijke ritueel. Door ze jaarlijks stap voor stap mee te nemen, groeit het besef dat dit iets belangrijks is. Rituelen verbinden!
• Oorlog kan een abstract begrip zijn. Soms roept het angsten op bij kinderen. Je kunt dan vertellen dat we juist herdenken omdat we ook willen benadrukken dat we nu leven in vrijheid. En dat we er met z’n allen aan werken en om in vrijheid te kunnen blijven leven.
• Gebruik een prentenboek om het naar de wereld van de kinderen te halen. Bijvoorbeeld ‘de kleine soldaat’ of ‘op de vlucht’.
• Leg uit: met alle mensen in Nederland 2 minuten stil zijn is respect hebben voor alle oorlogsslachtoffers, vroeger en nu.
• Pluk samen met de kinderen mooie bloemetjes die ze neer kunnen zetten thuis. En leg hierbij de link met de bloemenkransen die bij de verschillende monumenten in heel het land neergelegd worden. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Wist je dat er kransen worden neergelegd omdat deze staan voor oneindigheid. Want je ziet de vorm van een cirkel in een krans. De kransen benadrukken dat we altijd aan deze mensen en aan de gebeurtenissen van toen zullen denken.’
• Verplicht jonge kinderen niet om stil te zijn, maar laat ze bijvoorbeeld spelen of tekenen terwijl de televisie aan staat. Wel kun je aangeven dat papa en mama 2 minuten niet zullen praten. Ze krijgen meer mee dan je denkt. Uiteraard kun je van oudere kinderen meer vragen.
• Tieners kunnen weerstand hebben, laat het er zijn. Je legt nu de basis en geeft ze mee dat jij het als ouder belangrijk vindt.

Wist je dat er kransen worden neergelegd omdat deze staan voor oneindigheid. Want je ziet de vorm van een cirkel in een krans. De kransen benadrukken dat we altijd aan deze mensen en aan de gebeurtenissen van toen zullen denken.

Website

De website www.denkboek.nl leert kinderen, en volwassenen trouwens, over herdenken en vertelt verhalen van mensen die leefden in de oorlog. Je kunt zelf een herdenking samenstellen en passende rituelen kiezen. Wist je bijvoorbeeld dat er in Nederland meer dan 4000 oorlogsmonumenten zijn? Zoveel te ontdekken op deze website. Ook een verrijking voor in de klas.

Twee boekentips

De kleine soldaat legt in weinig taal en heldere afbeeldingen uit over het thema oorlog. Een boek met hoop voor de toekomst en de ervaringen die voor altijd bij je horen.

‘Op de vlucht’ is een boek dat met hele krachtige zinnen begint.

Stel je voor toch
er is oorlog

En zo wordt je meegenomen in het gevoel en de angst die veel mensen op deze wereld moeten voelen. Heel waardevol om met kinderen te bespreken.

Een verhaal over afscheid nemen van een thuisland.
Over de angst die daarbij komt kijken.
Een verhaal over wennen in een nieuw land. Je welkom voelen en soms niet.

Weer in de klas, tips om te herdenken

4 en 5 mei vallen eigenlijk overal in de meivakantie. En bij terugkomst op school, als de vakantie wordt besproken, kun je natuurlijk alsnog stilstaan bij deze belangrijke dagen. Je geeft kinderen de belangrijke boodschap mee dat herdenken erbij hoort. Maak kinderen bewust van het feit dat deze dagen er ook toe doen en zoek naar een manier om. al is het maar kort, aandacht te besteden aan 4 en 5 mei.

• In veel klassen wordt na de vakantie gestart met de werkvorm ‘ Ga staan als’. Voeg bijvoorbeeld de volgende zinnen toe aan de ‘na-de-meivakantie-editie’: ga staan als je twee minuten stil bent geweest. Ga staan als iemand van je familie twee minuten stil was. Ga staan als je bloemenkransen hebt gezien op televisie. En zo kun je nog meer zinnen toevoegen.
• Maak samen met de kinderen een woordveld rondom ‘herdenken’. Kinderen kunnen hier hun eigen ervaringen in kwijt. Hoe herdenken zij thuis?
• Bekijk klassikaal (midden- en bovenbouw) de website www.denkboek.nl, kies een verhaal uit en maak gezamenlijk een herdenking en bekijk deze online.
• Lees een boek voor (zie tips hierboven) en maak hier een dieper moment van door na het boek een minuut stil te zijn. Dit kan een mooie toevoeging zijn aan leren herdenken.
• Zet het gedicht van DR. F.M. Wibaut centraal en laat kinderen hierop reageren. Ook kunnen er tekeningen bij gemaakt worden.

‘Er is maar een land: de aarde

Er is maar een volk: de mensheid

Er is maar een geloof: de liefde’

DR. F.M. Wibaut