Oma drinkt thee in de hemel, Fang Su-zhen & Sonja Danowski

Het eerste wat me aantrok in de dit boek zijn de sfeervolle tekeningen. Wanneer je het boek openslaat is het echt alsof je ander land binnenstapt. De namen van de hoofdpersonen van het boek doen me vermoeden dat dit verhaal zich in China afspeelt. En wanneer ik aan het einde van het boek het woord van de schrijfster en illustrator lees, wordt dit bevestigd. In deze blog geef ik achtergrondinformatie over het boek, schets ik in grote lijnen het verhaal en geef ik enkele voorleestips voor in de klas.

Over de makers

Fang Su-zhen is een bekende kinderboekenauteur: haar oeuvre bestaat uit bijna tweehonderd boeken en ze won verschillende prijzen. Begin 2000 sterft haar moeder en ze ontdekt hoe moeilijk het is om hiermee om te gaan. Haar zoontje Rocky troost haar met warme woorden. Zo zegt hij wanneer hij zes jaar oud is: ‘Jouw mama is naar de hemel gegaan om thee te drinken met háár mama!’ De woorden van haar zoontje en het advies van vrienden zorgen ervoor dat Fang Su-zhen dit mooie prentenboek schrijft.

Sonja Danowski is een Duitse kunstenaar. Fang Su-zhen benaderde haar met de vraag of ze de illustraties voor het boek wilde maken. Daarbij vond Fang het belangrijk dat het boek nationaliteiten zou overstijgen en universeel zou zijn. Sonja daarentegen wilde haar tekeningen juist een expliciete Chinese uitstraling geven omdat ze de wortels van het verhaal zo belangrijk vond. Sonja zoekt de Chinese cultuur op en brengt deze letterlijk dichtbij. Bijvoorbeeld door het planten van klaverzuring in een pot. De klaverzuring groeit gedurende het creatieve proces mee. De samenwerking tussen Sonja en Fang zorgt voor een troostrijk resultaat.

Een samenwerking als deze, met twee creatievelingen uit verschillende landen, is een continue beweging: heen en weer, naar voren en naar achteren, geven en nemen, als een dans of een tango. Alleen dan kan het prachtige boek uiteindelijk naar de lezers.

Klaverzuring en middagthee

Samen met mama gaat Xiao Le op bezoek bij zijn oma in het Parfumdorp. Hij heeft er zin in want het is lang geleden dat hij haar zag. Het blijkt niet goed te gaan met oma: ze ligt in bed en moet medicijnen nemen. Samen met oma beleeft Xiao Le nog mooie momenten. Ze zitten samen in het zonnetje, doen een spelletje met klaverzuring, drinken een kopje middagthee en eten cake. Xiao Le voelt zich heel gelukkig. De klaverzuring is in beeld een rode draad in het boek. Deze plant met hartvormige blaadjes vindt je op iedere bladzijde terug.

Verdriet

Xiao Le merkt aan zijn mama en tante dat er iets aan de hand is. Maar hij weet niet precies wat. Dan is het weer tijd om naar huis te gaan. En daarna heeft Xiao Le zijn oma nooit meer gezien. Zijn moeder zegt dat oma is weggegaan uit het Parfumdorp en dat ze nu in de hemel is. Xiao Le onderzoekt deze zin en vraagt waar in de hemel. Zelf denkt hij dat het Parfumdorp in de hemel heel ver weg is en dat je daar niet met de trein naar toe kunt.

Op zoek naar een plek

Dit boek laat de onderzoekende en fantasievolle houding van kinderen zien ten aanzien van dood en afscheid. Want waar ga je naar toe als je dood bent? Xiao Le heeft een plek voor oma bedacht waar ze is.  In het dagelijkse leven ontdekt hij symbolen die hem verbinden met oma. Zijn creatieve uitleg kan kinderen prikkelen en daarbij is het tevens belangrijk om concrete eerlijke informatie te geven (zie de voorleestips onder aan deze blog). Juist die afwisseling is voor kinderen heel belangrijk.

Ramen en spiegels

De wens die Fang had om een troostvol en universeel boek te maken is naar mijn mening absoluut gelukt. Samen met dit boek kunnen kinderen een kijkje nemen in een ander land en tegelijkertijd ondervinden dat verdriet en verlies van iedereen is. Tevens moet ik denken aan de uitspraak van Mylo Freeman: ‘Kinderen hebben behoefte aan zowel spiegels als ramen. Veel gekleurde kinderen zien de wereld alleen via ramen en zij hebben spiegels nodig. Andere kinderen zien alleen spiegels en zij moeten de wereld ook door ramen leren zien.’ Dit boek geeft ramen en spiegels: herkenbaarheid en je wereld verrijken. Dit boek draagt bij aan diversiteit binnen de boeken rondom rouw en verlies.

‘Kinderen hebben behoefte aan zowel spiegels als ramen.’

Mylo Freeman

Voorleestips

-Concrete duidelijk woorden toevoegen. Dit boek laat concrete woorden zoals doodgaan in het midden. En ondanks het feit dat de tekst en beelden prachtig zijn, zou je ervoor kunnen kiezen om dit zelf toe te voegen aan het verhaal.

-Wat denk jij? Je kunt met kinderen heel mooi bespreken of zij ook denken dat de oma van Xiao Le een kopje thee drinkt in de hemel. Hiermee benadruk je dat er niet één manier is om aan iemand te denken die er niet meer is. Xiao Le doet het op deze manier, en misschien zijn er kinderen die hier andere gedachten over hebben. Zo krijgt iedereen de kans om zijn stukje zingeving van thuis een plek te geven in de klas.

-Middagthee. Lees dit boek voor met een kopje thee. Warme drank kan troostend zijn als je iemand mist. Zo duik je met de kinderen nog een beetje meer in de wereld van Xiao Le.

Buitenstebinnen, Pimm van Hest & Connie Snoek

Met je gevoelens aan de slag

Alleen de titel alleen al geeft input voor een mooi klassengesprek. Want wat zou de schrijver bedoelen met deze titel? Neem de tijd om de kaft met de kinderen te bekijken en kom eventueel later nog eens terug op de titel. Naar mijn mening is dit boek voor de hele school geschikt. En dat maakt het een must-have voor elke klas. Toeval wil dat ik voor onze school bezig ben met het samenstellen van materialen rondom de sociaal-emotionele ontwikkeling. Naar onze werkgroep-bespreking nam ik dit boek mee en mijn collega’s waren meteen enthousiast. Wanneer je de beschrijving van dit boek leest, denk ik dat er een grote kans is dat je deze aan de boekenbestelling voor volgens schooljaar toevoegt.

Thema’s

Vrijheid, erbij horen, verdriet, tijd, spiegelbeelden, je groot of klein voelen, stilstaan of in beweging zijn, maskers, voor iets werken, zelfvertrouwen, verleden, heden en toekomst. Dit zijn zomaar wat thema’s die in de boek aan bod komen. En elke keer volgens een vast opbouw die het herkenbaar en heel bruikbaar maken voor in de klas. Dit boek biedt mooie aanknopingspunten voor levenslessen. En daar houd ik van!

Beelden, gedichten en creatieve opdrachten

Ieder element in het boek begint met een afbeelding met daarbij een kort gedicht. Deze symbooltaal ondersteunt de afbeelding en laat alle ruimte voor kinderen (en volwassenen) om zelf invulling te geven: om gewaarwording, gevoel en ervaring te doorvoelen en daar herkenning aan te geven op eigen wijze manier.

Opbouw

Dan sla vouw je de rechterbladzijde open, mooi en speels gedaan met een openbouwbladzijde. Daarachter vind je een kort naar de lezer toegeschreven tekst. Deze tekst begint bij ieder element dat wordt beschreven hetzelfde. Vervolgens worden er iedere keer vijf of zes doe-opdrachten gegeven. Deze opdrachten zijn gevarieerd en je kunt er een eigen keuze in maken, bijvoorbeeld door te kijken wat passend is voor je klas. Ook kun je een element centraal stellen gedurende een week.

Verdriet

Om een inkijkje te geven in het boek en de opbouw en variatie in opdrachten te verduidelijken, licht ik een element eruit. Ik kies voor het onderwerp verdriet: een onderwerp dat dichtbij rouw en verlies ligt. Maar ook de andere onderwerpen een leveren een waardevolle bijdrage aan gouden levenslessen: de basis om rouw en verlies een plek te geven in de klas.

Tranen van verdriet

Helpen me niet

Help, ik verdrink

Help, ik zink

Help!

Als je met de kinderen naar de afbeelding kijkt en vervolgens het gedicht voorleest, kom je al in de sfeer van het onderwerp. Je kunt zelf kiezen hoe je daar invulling aangeeft. Wanneer je daarna de bladzijde openvouwt lees je de volgende tekst.

We kennen het allemaal: zó verdrietig zijn dat je het gevoel hebt dat er geen einde lijkt te komen aan je tranen en je erin zult verdrinken. Dat je denkt dat je nooit meer blij zult zijn, dat je nooit meer zult kunnen lachen.

Creatieve opdrachten

De opdrachten bij het onderwerp ‘verdriet’ beginnen bij nadenken over het eigen verdriet. En nemen de lezer vervolgens mee in nadenken over getroost worden en troosten. Een andere opdracht daagt uit tot het zelf schrijven van een gedicht. En de vraag: Welke verdrietjes zou jij aan de vlieger willen meegeven, nodigt uit tot een praktische verwerking. Net wat in jouw klas op dat moment nodig is.

In de klas

De combinatie van beelden, gedichten en creatieve opdrachten zorgt ervoor dat je alle kinderen op een bepaalde manier kunt aanspreken binnen de verschillende thema’s. Dat vind ik heel goed aan dit boek. Je kunt alle kinderen aan dezelfde opdracht laten werken, maar ook is er de mogelijkheid tot het maken van een keuze of het werken in groepen. Zoveel inspiratie en tegelijkertijd vrijheid om dit in te zetten: precies wat we nodig hebben in het onderwijs.

Combinatie met het Rouwpaspoort

Heeft een kind in jouw klas een Rouwpaspoort? Ik zie mogelijkheden om het werken met de inspiratie en opdrachten uit het boek Buitenstebinnen te combineren. Zo kun je een gedicht dat bij een persoonlijke situatie past, opschrijven op de ‘Ik denk aan je pagina’s’ in het Rouwpaspoort. Ook een uitwerking van een creatieve opdracht kan een plek krijgen.

Vuurvliegjes, Maya Onodera

Weet je wat zo mooi is aan steeds meer boeken rondom een bepaald thema binnen rouw en verlies? Dat je kunt kiezen wat in een bepaalde situatie past, of bij de groep aan wie je een boek voorleest. Inmiddels groeit mijn collectie en denk ik graag met mensen mee wat passend is qua tekst, sfeer en symboliek. Dit boek gaat over het verlies van een opa en hoe het is om hem te moeten missen. Vragen stellen, herinnerdingen, een plek om naar toe te gaan en continuing bonds: dit komt allemaal aan bod. Geschikt voor kinderen vanaf 6 jaar (groep 2).  

Het verhaal

De opa van Felix gaat dood. Opa wordt begraven en Felix gaat voor het hondje Laila zorgen. In een dinosaurusdoosje zitten allemaal herinnerdingen, waaronder een metalen insect. Felix vindt het prachtig. Zou opa het zelf geknutseld hebben? Wanneer Laila wegloopt, vindt Felix haar weer op het kerkhof. Daar komt hij erachter dat vuurvliegjes een speciale betekenis hebben in het levensverhaal van opa.

Vuurvliegjes

Een oude vriend van opa vertelt aan Felix dat ze vroeger vuurvliegjes verzamelden. Op een dag zagen ze een grote bol en ze gingen die achterna: over de poorten van de begraafplaats. Ook vertelt hij over een oude Oosterse legende die zei dat lichtbollen en vuurvliegjes eigenlijk de zielen van overledenen zijn.

‘Is opa een vuurvliegje geworden?’

‘Dat weet ik niet. Wat denk jij.’

Symboliek

De duidelijke en frisse tekeningen nemen kinderen mee in het verhaal. De vuurvliegjes vormen de rode draad in het verhaal. De vragen die Felix stelt, kunnen ook kinderen in jouw klas prikkelen om vragen te stellen ten aanzien van de dood. Bovendien benadrukt dit boek dat het vertellen van verhalen belangrijk en troostend is. Felix kan in het verhaal kracht halen uit een plek om naar toe te gaan. Interessant om met de kinderen in je klas te bespreken of zij ook zo’n herinner-plek hebben.

‘En nu, altijd als we vuurvliegjes zien, dan denken we samen even aan opa.’

Tips voor in de klas

Dit boek leent zich voor gesprekken, het open benaderen van de dood en afscheid. ruimte voor het stellen van vragen en wellicht ook wel voor het verder uitdiepen van het thema ‘Vuurvliegjes’ en de mogelijkheid om hier symbolische waarde aan toe te kennen. Ik zal een aantal suggesties geven voor het starten van een gesprek, zet interessante vuurvliegjes-weetjes onder elkaar en geef suggesties voor creatieve werkvormen.

Gespreksstarters

• Aan wie zou jij willen denken als je vuurvliegjes ziet?
• Waarom zouden mensen vuurvliegjes verzamelen, zoals de opa van Felix?
• Wanneer denk jij aan een speciaal iemand?
• In welke vorm zou jij de vuurvliegjes willen laten vliegen?
• Is er een speciale plek waar jij weleens naar toe gaat om te herinneren en te herdenken? Zo ja welke.

Weetjes over vuurvliegjes

Veel kinderen zullen het interessant vinden om meer te weten over vuurvliegjes. In het boek wordt de Oosterse legende aangestipt. Het ene kind zal hier meer door aangesproken worden dan het andere. Feitjes opzoeken over vuurvliegjes kan een leuke opdracht zijn. Dit neemt niet weg dat kinderen symbolische waarde aan vuurvliegjes toe kunnen voegen. Maar vaak zorgt een afwisseling tussen feiten en de eigen wereld die aan een symbool gekoppeld kan worden voor een fijne combinatie. Ook kun je op zo’n manier de meeste kinderen betrekken. Ik zet een aantal weetjes onder elkaar.

• Vuurvliegjes worden ook wel bliksembeestjes of glimwormen genoemd.
• Het zijn eigenlijk geen vliegen. Vuurvliegjes maken deel uit van de keverfamilie.
• Ze komen tevoorschijn in de zomer wanneer de schemering begint.
• Ze zijn ongeveer 1 centimeter groot.
• Ze geven licht zodat mannetjes en vrouwtjes elkaar kunnen vinden.
• Alleen de mannetjes kunnen vliegen.
• Vuurvliegjes zijn vooral in de zomermaanden te zien.

Doen

Wanneer een kind in de klas een dierbare verliest en je kiest ervoor om dit boek voor te lezen, off je hebt dit boek al eerder voorgelezen, dan zou je de vuurvliegjes in troost en herinnering centraal kunnen stellen. Je maakt van het vuurvliegje een symbool en kunt dit door de kinderen laten laden met herinneringen, wensen en verbinding.

• 

• 

• Individuele activiteit. Neem een lege glazen pot en laat het kind op vuurvliegjes fijne herinneringen of de naam van de overleden dierbare schrijven. Mooi als het lichtgevende deel van het vuurvliegje goed naar voren komt, eventueel kan met markerpennen het vuurvliegje verder versierd worden. Gebruik eventueel de download met vuurvliegjes.
• Groepsactiviteit. Laat elk kind een vuurvliegje maken. En maak een slinger van een lichstnoer met daaraan vast de vuurvliegjes waar kinderen namen op hebben geschreven. Mooi in een herinneringshoek, of in een vast Koesterhoekje op school. Hiervoor kun je het grote vuurvliegje gebruiken in de download.