Van missen krijg je het koud, Sandra Jongeneelen & Wouter van der Toorn

Dit boek wilde ik al een tijdje lezen. Als kind heb ik ervaren hoe rouw zich in je lichaam kan vastzetten en hoe dit een uitweg zoekt. Ik hyperventileerde flink en heb als kind nooit begrepen wat de aanleiding was. Dat was beangstigend en belemmerde mij flink. Toen ik in mijn begin twintiger jaren meer ging leren over rouw, snapte ik wat de aanleiding was van het hyperventileren: het missen van mijn broertje.

Brede kijk

Een duidelijke invalshoek: wat rouw met je lijf doet. Tegelijkertijd verbinden de korte hoofdstukken met aansprekende titels de fysieke, emotionele, mentale en spirituele aspecten van rouw. Het geeft een brede kijk op rouw. Elk hoofdstuk geeft informatie gekoppeld aan ervaringsverhalen en vragen om te reflecteren op jouw eigen proces.

Geen vast recept

Tijdens het lezen maak ik aantekeningen en schrijf een aantal inzichten die me aanspreken op. Zo wordt beschreven dat rouw geen vast recept heeft, daarentegen verdient rouw een benadering vanuit de uniciteit van ieder mens. Helemaal eens! Ook wordt het domino-effect dat persoonlijk verlies kan veroorzaken besproken, evenals rouw op het werk, de biologie van rouw en fysieke klachten. En dit is nog maar een selectie van de onderwerpen.

Tranenweetjes

Hoofdstuk 11 gaat over wat tranen ons vertellen. Natuurlijk heeft dit mijn speciale interesse. Want hoe zit dat nu precies. Lucht huilen echt op? En wat leert onderzoek naar huilen en tranen ons? De tranenweetjes in dit boek zijn ook helder om met oudere kinderen te bespreken. En kunnen mooi gekoppeld worden aan de ‘Gouden tranen les’.

Compleet

Dit boek is heel compleet en leest fijn. Mooi om aan iemand te geven die persoonlijk verlies meemaakt. De leeswijzer aan het begin van het boek geeft richting. Ook een waardevolle verdieping voor mensen, en dus ook leerkrachten, die meer willen weten over de fysieke aspecten van rouw. Ook kinderen krijgen te maken met deze aspecten van rouw en zullen soms dingen voelen waarvan ze niet weten hoe dit komt. Superfijn als ze een steungevende volwassene in de omgeving hebben die dit boek heeft gelezen. Want die weet dan rouw een brede benadering nodig heeft. En dat maakt verschil en geeft erkenning!

Dag Beer, Jane Chapman

Dit is een fijn verhaal om in de klas voor te lezen. Niet alleen wanneer een acute situatie zich voordoet, maar juist ook in het kader van Gouden levenslessen. Dit verhaal kan een aanhaakmoment voor kinderen creëren om een stukje van hun eigen levensverhaal te delen.  In deze blog deel ik een aantal elementen uit het verhaal en geef ik tips voor in de klas.  

Dag Beer

Beer ging dood op een vrijdag, terwijl het gras schitterde in de zon….

Met deze zin begint het verhaal van Beer en zijn vrienden. Het boek is van groot van formaat en daardoor kunnen kinderen (en volwassenen) verdwalen in de kleurrijke sfeervolle tekeningen. Ze versterken de tekst op prachtige wijze. Een boek over iemand missen, verdriet voelen en uiten, samenzijn in vriendschap en verder leven. Absoluut een boek voor glinsterende gouden tranen.

Ongeloof

Beer en Mol kunnen bijna niet geloven dat Beer er niet meer is. Ze geven de persoonlijke spullen van Beer de gewoonlijke plek en zijn in de war. Het element tijd wordt mooi uitgelicht door de loop van het verhaal. De seizoenen verstrijken: en nog altijd denken ze aan Beer. Dit ondersteunt een belangrijke levensles die we kinderen mee kunnen geven: een verlies hoort voor altijd in jouw levensverhaal. Ook in de verschillende schooljaren.

Een mooie dag

Beer en Mol voelen verschillende emoties en gaan op hun eigen manier met verdriet om. Ze troosten elkaar en zijn blij dat ze elkaar hebben.  En als de lente weer bijna begint, zingt Bever: ‘Wat een mooie dag!’ Ze gaan naar een speciale plek: de boomhut van Beer. Ze vinden het fijn om daar te zijn en maken samen met vrienden de boomhut af.

Sprankjes veerkracht

Ze ontdekken waar Beer mee bezig was en maken zijn werk af. De klusgeluiden, het samenwerken, samenzijn met vrienden: het lijkt alsof Beer er weer is. Ze delen herinneringen en vertellen verhalen. Samen zijn dit sprankjes veerkracht waar ook veel kinderen zich in zullen herkennen. Een schilderij van het sterrenbeeld ‘De grote beer’ maakt het project extra speciaal. Als het avond is gaan de lantaarns aan, zodat niemand bang hoeft te zijn in het donker. Precies zoals Beer altijd deed.

Uitzicht

Als de luiken van de boomhut opengaan, hebben de vrienden een prachtig uitzicht. Een uitzicht op de wijde wereld. Ik interpreteer dit als een symbool voor verder leven met de herinneringen aan Beer in hun leven: een blik op de toekomst. Ze zien het sterrenbeeld van de Grote Beer, schijnend voor altijd. Een prachtige symboliek die ook voor kinderen fijn kan zijn en waar ze hun eigen betekenis aan kunnen geven.

‘Beer wist dat daar de wijde wereld was,’ glimlachte Bever, ‘en die wilde hij ook aan ons laten zien.’  

Tips voor in de klas:

• Boomhut ontwerpen. Wanneer je tot de grote uitklapbladzijde leest, en deze nog niet laat zien. Kun je de kinderen een eigen boomhut van Beer laten ontwerpen/tekenen/bouwen/knutselen.
• Persoonlijke spullen. In het verhaal hangt Bever de hoed en hamer van Beer aan het haakje waar ze altijd hangen. Heb jij persoonlijke spullen van een iemand die je mist?
• Persoonlijke spullen. Welke twee dingen passen echt bij jou en laten zien wie je bent? Als leerkracht kun je een voorbeeld geven door twee items/symbolen te benoemen of te laten zien die echt iets over jou vertellen.
• Troostlijst van de dieren. Wat geeft de dieren in het verhaal troost? Hier kunnen de kinderen een lijst van maken.
• Mijn troostlijst. Geef de kinderen een papier en laat ze tekenen/opschrijven  wat hen troost biedt. Mooi om klassikaal te bespreken dat dit voor iedereen anders is, al zal je soms dingen kunnen herkennen bij de ander.
• Tijd. Zit er een eindtijd aan iemand missen? Een vraag om een gesprek met de kinderen te openen.
• Speciale plek. De boomhut is een speciale plek voor Beer en daardoor ook voor Bever en Mol nadat Beer is doodgegaan. Heb jij ook zo’n speciale plek?

Dansen met oma, Monnique Haak & Bart Bomas

Dit boek gaat over de band tussen een meisje en haar oma. Een verhaal vol beweging: over dansen en de natuur als veilige haven. En ook een verhaal over stilstaan, niet kunnen bewegen en uiteindelijk op eigen wijze in de regen dansen en verder leven. In de deze blog beschrijf ik het verhaal, de symboliek in het verhaal en ik sluit af met tips voor in de klas.

Samen met oma

Het dansen is iets wat het meisje heel graag bij oma doet. Je ziet de verbondenheid tussen oma en het meisje in de illustraties terug: kleurrijk en vol beweging. Of het nu een dansbeweging is, de bladeren die bewegen in de wind of het jongetje dat haar leven in komt dansen, beweging staat centraal in dit boek. Dansen benadrukt hier warmte, vrolijkheid en samenzijn.

Stilstaan

Maar dan wordt oma ziek en staat het meisje stil. Ze danst niet meer en mist haar oma enorm. Mooi dat er gekozen is voor deze metafoor. Wanneer je een dierbare verliest, lijkt het leven echt stil te staan. Dat is bij het meisje ook zo. Tot er een jongetje haar leven binnen danst.

Op een dag

Was oma er niet meer

Toen stond ik stil

In de regen dansen

Het jongetje danst op zijn eigen manier en het meisje bewondert dit. Hij vertelt haar dat je ook in de regen kunt dansen. Ze spelen graag samen: zij vertelt over oma en hij vertelt over zijn verhuizing. Op de verjaardag van oma danst het meisje weer, omringd door bloesem-confetti. Ik vind het mooi dat verschillende vormen van levensveranderende gebeurtenissen een plek hebben in dit boek. Immers ook verhuizen is een grote verandering.

Laagjes

Dit is absoluut een boek waar je laagjes in kunt ontdekken. Het verhaal laat veel ruimte voor het herkennen van verlies, verbinding en verder leven. Mooi dat kinderen (en natuurlijk de volwassenen die het voorlezen) zelf de voor hen belangrijke elementen kunnen vinden en de betekenis die daar voor hun in schuilt. De tekst laat hier veel ruimte voor.

Uiten

Ik vind het fantastisch dat er in dit boek voor een andere uitingsvorm is gekozen dan alleen praten. Veel kinderen zullen zich hierin herkennen. En hoe uit je je als je wereld stil lijkt te staan als je iemand moet missen? Soms wil je even niks en tegelijkertijd kan een ontmoeting met iemand anders je weer in beweging zetten. Voor mij geeft het boek een verborgen boodschap: namelijk dat de natuur altijd meedanst.  

De bloesem werd confetti

Toen danste ik weer

Tussen de bladeren van de bomen

Die bewogen in de wind

Tips voor in de klas:

Zowel het onderwerp, als de tekst en afbeeldingen kunnen veel inspiratie geven voor in de klas. Hieronder zet ik enkele ideeën neer waar ik aan dacht.

Bewegingen. De kinderen kunnen bewegingen uit het boek nadoen. Ook kun je kinderen bij verschillende emoties bewegingen laten maken. Hoe voelen zij dit?

Ik maak een dans voor jou. De dansende afbeeldingen kunnen kinderen uitnodigen om een dans te bedenken/ontwerpen voor iemand die gemist wordt. Gebruik hiervoor eventueel de onderstaande stappen.

1. Voor wie wil je graag een dans maken?
2. Welke muziek kies je uit? Of maak je dans liever zonder muziek.
3. Bedenk een dans op de muziek die je hebt uitgekozen.
4. Wil je de dans aan anderen laten zien als die klaar is?
5. Misschien kan de juf of meester er een foto of filmpje van maken?
6. Heeft de dans een naam?

Bewegingen met stroken crêpepapier, linten of jongleersjaaltjes. Kinderen kunnen zelf bewegingen bedenken die passen bij een bepaald gevoel. Kinderen kunnen elkaars bewegingen nadoen.

Confetti maken. Een tijdje geleden zag ik een prachtig idee voorbij komen. Van bladeren uit de natuur was met een gaatjesmaker confetti gemaakt. Mooi om met een klas te doen, ook wanneer een dierbare is overleden. Dit kan op het graf gestrooid worden.

Gespreksstarters

Soms hoef je geen vraag te stellen om het gesprek op gang te brengen. Soms kun je het denken prikkelen door een vraag te stellen die kinderen dieper na laat denken over het verhaal en het diepere thema van het boek.

• Heb je altijd muziek nodig om te dansen?
• Danst de natuur ook? Wat kan nog meer bewegen in de wind? Net als de bladeren van de wind. Welke natuurelementen dansen erin het boek?
• Kun je aan bewegingen zien hoe iemand zich voelt? Hoe zie je dit terug in de dansende kinderen in het boek.

De hartenketting van meester Rumi, Hasna Elbaamrani en Anna de Tolk & Christina Rosalia

Dit boek combineert symbolen en symbooltaal: hartjes en gedichten. Samen een krachtige en verbindende combinatie. Een boek dat aandacht heeft voor verschillende achtergronden en een eigen wijze manier van schrijven en dichten. Tevens een boek over verbondenheid: in de klas en over de hele wereld. Ook schuilt er een ritueel in dit boek met veel mogelijkheden voor in de klas. Allereerst zal ik een beschrijving van het verhaal geven en ik sluit de blog af met enkele tips voor in de klas.

Het verhaal

Meester Rumi is de allerleukste meester die er bestaat. En wel om deze reden: hij begint elke dag met een gedicht. In het eerste gedicht in het boek begint hij met een gedicht met daarin zijn droom.  

Mijn grootste droom is dat iedereen op de wereld

De magie van gedichten kent

Het is de taal van de liefde

Die mensen bij elkaar brengt

Gedachten en gevoelens

Alle kinderen mogen een gedicht op papieren harten gaan schrijven: over iets of iemand van wie ze heel veel houden. Want in gedichten kun je gedachten en gevoelens kwijt, zoals meester Rumi zegt. De kinderen dichten op hun eigen wijze. Ook een paar woorden kunnen een gedicht vormen en op deze manier is het een toegankelijk boek voor ieder kind.

Verbondenheid

Meester Rumi maakt van alle harten een ketting en hangt deze voor het raam. Zo kan iedereen de gedichten lezen. Ouders en kinderen komen de hartenketting bewonderen en steeds meer scholen, zelfs over de hele wereld, raken geïnspireerd door dit prachtige samen-moment. Overal worden hartenkettingen gemaakt. De gedichten van kinderen uit andere landen kunnen kinderen herkenning geven en uitnodigen om ook een gedicht te schrijven over een eigen land van herkomst.  

Aanhaakmoment voor rouw en verlies

Wat ik mooi vind aan dit boek is dat het ruimte biedt aan rouw en verlies zonder dat het boek in dit thema geschreven is. Aan het einde van het boek worden de kinderen uitgenodigd zelf een gedicht op een hart te schrijven. Dit kan een aanhaakmoment zijn voor kinderen die iemand moeten missen of die een andere levensveranderende situatie hebben meegemaakt.

Tips voor in de klas:

-De opdracht aan het einde van het verhaal nodigt kinderen uit om zelf een gedicht te schrijven. Zorg voor een stapel harten, touw en begin je schooljaar met een hartenketting. Perfecte activiteit voor de gouden weken.

-Welke landen van herkomst zijn er allemaal in jouw klas? Welke gedichten over die landen zouden jullie met de klas nog kunnen toevoegen aan het boek?

-Begin als leerkracht ook met een gedicht voor iemand of iets waar je heel van houdt. Soms onderschatten we de kracht van zelf iets voordoen als rolmodel. Je draagt de boodschap uit dat gedachten en gevoelens gedeeld mogen worden.

-Maak er een ritueel van: open dit ritueel, samen-moment, door het voorlezen van het verhaal. Daarna kun je een rustig muziekje aanzetten terwijl de kinderen hun gedicht schrijven. Wie wil kan zijn gedicht hardop voorlezen aan de klas. Sluit dit samen-moment af door bijvoorbeeld te zeggen: We maakten harten met gedichten en schreven over dingen en mensen van wie we heel veel houden. We verbinden deze harten met elkaar door er een ketting van te maken. Wij horen bij elkaar en ook onze gedichten.

-Waarborg dit samen-moment door een paar foto’s te maken van het proces. En natuurlijk het eindresultaat.

-Zijn er kinderen met een rouwpaspoort? Zijn kunnen hun gedicht voor bijvoorbeeld een overleden dierbare in hun rouwpaspoort (ik denk aan je pagina’s) schrijven of plakken. Een foto van het samen-moment past ook goed bij het element ritueel in het Rouwpaspoort.