Vos is verdrietig, Sam Loman

De opa van Vos is doodgegaan. De titel is duidelijk en overzichtelijk voor jonge kinderen. In het verhaal volgen we Vos die een manier zoekt om met het verlies van opa om te gaan. Het verhaal start met een toegankelijke afbeelding waar Vos tranen heeft. Ook aan de uitdrukkingen op de gezichten van de andere dieren is goed te zien dat er iets verdrietigs is gebeurd. Alle illustraties hebben een lieve zachte uitstraling: daarom zeer geschikt voor jonge kinderen.

Vossenstreken

‘Wat mist ze de vossenstreken die ze samen uithaalden.‘

De nadruk ligt in de vormgeving van deze zin op het woord ‘mist’. Dit woord is afgedrukt in dikke zwarte letters. Een mooie reminder voor de voorlezer om hier de nadruk op te leggen. Het missen van een lieve dierbare loopt als een rode draad door het verhaal. De vossenstreken staan symbool voor alle herinneringen aan opa.

Sterrensymboliek

In de tekst staat dat opa een sterretje is geworden. Het kan een mooie aanvulling zijn om deze zin aan te passen naar: ‘Als we naar de sterren kijken, denken we aan opa.’’ Jonge kinderen zijn nog volop in ontwikkeling ten aanzien van het biologische doodsconcept, en dan kan het helpen om bepaalde zinnen aan te passen. Zo voorkom je dat kinderen denken dat een overleden dierbare daadwerkelijk transformeert naar een ster. Dat kan verwarrend zijn omdat kinderen zich nog volop ontwikkelen ten aanzien van de dood.

Gedenkhoekje

Vos zoekt een mooie plek uit om een gedenkhoekje voor opa te maken. Dit onderwerp in het verhaal kan ondersteunen om kinderen zelf ook een gedenkhoekje te laten maken voor iemand die gemist wordt. Het is voor kinderen fijn om een plek te hebben om naar toe te gaan. Op deze manier vormt een gedenkhoekje een plek om voor te zorgen. Het kan kinderen een steuntje in de rug geven om met diegene die gemist wordt, verder te leven. Een gedenkhoekje benadrukt de band die daar altijd zal zijn.

Vrienden

Vos vindt het fijn om met haar vrienden over opa te praten. De dieren nemen kleine troostcadeautjes mee voor Vos: een beschilderd steentje, een medaillon-ketting en eikelkoekjes. De afsluitende illustratie van het verhaal benadrukt samenzijn. Was alles in het gevoel van Vos eerst voornamelijk grauw en grijs, nu ziet Vos weer kleur. Samen met de andere dieren denkt Vos aan opa én heeft ze plezier.

´Opa zal ze blijven missen, maar ze voelt zich minder verdrietig nu ze weet dat haar vriendjes er altijd voor haar zijn. ´

Tips voor in de klas

• Vossenstreken. De vossenstreken staan symbool voor grappige en ondeugende herinneringen. Kennen de kinderen zelf ook vossenstreken? Of ondeugende herinneringen aan een dierbare? Fijn om deze samen te brainstormen en om kinderen de ruimte te geven deze te delen met de klas.
• Gedenkhoekje. Een gedenkhoekje maken en samenstellen kan uiteraard mooi zijn wanneer iemand kortgeleden is overleden. Echter, om kinderen mee te geven dat aan iemand denken ook op andere momenten kan, kun je ook op een willekeurig moment een gedenkhoekje maken in de klas. Vertel de kinderen dat er een herinner-plek komt in de klas om te denken aan lieve mensen. De spulletjes die in het boek worden neergelegd in het gedenkhoekje, kunnen als startpunt dienen. En de inhoud van de herinner-plek kan heel goed met de tijd veranderen.
• Herinnerkoekjes. De dieren in het boek eten eikelkoekjes. Het kan mooi zijn om samen met elkaar herinnerkoekjes te bakken of een koekje te eten tijdens het voorlezen (of na afloop natuurlijk). Dit benadrukt de warme en veilige setting. Ook kun je herinner-koekjes bakken en kinderen symbolische ingrediënten laten toevoegen.

Vaderdag

Op elke derde zondag in juni is het Vaderdag. Vaderdag wordt wereldwijd gevierd: in veel landen net als hier op de derde zondag in juni. Maar de data kunnen verschillen, zo valt Vaderdag in België een week eerder. Feit is wel dat veel vaders op Vaderdag in het zonnetje worden gezet. Ook op school is er vaak aandacht voor deze dag. Er wordt klassikaal geknutseld en nagedacht in dichtvorm. Maar wat doe je als een vader van een kind uit jouw klas overleden is? In deze blog zal ik kort de herkomst van Vaderdag toelichten. Ook benadruk ik wat de waarde kan zijn van inhaken op deze dag die door de kalender wordt gegeven. Ik schreef een papa-schatkaart-ritueel voor papa’s in warme herinnering en sluit af met een aantal boekentips.

Hoe het ooit begon

Het verhaal gaat dat Sonora Smart Dodd uit de staat Washington haar vader wilde eren. Dit was in 1909. Haar vader was een veteraan uit de Amerikaanse Burgeroorlog en weduwnaar geworden nadat zijn vrouw na de geboorte van hun zesde kind in het kraambed gestorven was. De inmiddels volwassen Sonora wilde de kracht van haar vader erkennen en eren. Het feit dat Moederdag inmiddels al gevierd werd, steunde haar in dit initiatief. Het duurde nog een flink aantal jaren totdat Vaderdag officieel erkend werd in de VS: tijdens het presidentschap van Nixon in 1972. In Nederland wordt Vaderdag vanaf 1937 gevierd.

In de klas

Vanuit de collectieve maatschappelijke beleving komt ook Vaderdag de klas binnen. Er is veel gesprek over wel of geen cadeautjes maken voor Vaderdag en Moederdag. Veelal wordt als reden gegeven dat het voor kinderen die geen vader in hun leven hebben of waarvan de vader overleden is, veel te pijnlijk is om hier zoveel aandacht te besteden. Ik denk dat juist dit moment door de kalender wordt gegeven om in de klas het gesprek te openen over verschillende gezinssituaties en gezinsvormen: een inhaakmoment. Immers, een onderwerp uit de weg gaan maakt het niet minder pijnlijk. En of het te commercieel is, is een andere discussie. Mijn mening is dat het belangrijk is om als school de reden te weten waarom je bepaalde dingen wel of niet doet. Dat maakt uit en zegt iets over het omgaan met dit soort onderwerpen. Besluit je tot een ander soort dag, bijvoorbeeld een ik vind je lief dag, ga het gesprek over de dierbaren die gemist worden ook dan niet uit de weg.

Wat wil jij?

Misschien wel de beste vraag om aan een kind te stellen die een vader moet missen. Wat wil jij? Op deze manier vragen we naar een persoonlijke behoefte en gaan we niet uit van iets dat we denken of van wat de ‘makkelijkste’ weg. Bovendien krijgen kinderen op deze manier de boodschap mee dat eenieder op zijn eigen manier iemand mist. En dan zijn er allerlei varianten mogelijk. Sommige kinderen willen  precies hetzelfde maken als de andere kinderen. Dan wordt het gemaakte cadeautje bijvoorbeeld in een herinner-hoekje gezet. Ook kan het zijn dat een kind iets voor een andere dierbare wil maken. En zelf heb ik een keer een kind in de klas gehad die graag iets voor zichzelf wilde maken. Hoe fantastisch wanneer een kind de ruimte krijgt en zelf mag beslissen. We volgen een kind. En het kind ervaart eigenaarschap in situaties die vaak al onvoorspelbaar en ongrijpbaar genoeg zijn.

Dode papa

‘Ik wens dat ze volgend jaar echt iets maken dat voor een dode papa is.’

Karin Kuiper

Deze uitspraak uit het boek ‘Je mag me altijd bellen’ van Karin Kuiper is me altijd bijgebleven. Ze wijdde een stukje aan het fenomeen Vaderdag en hoe het is om dit in een gezin te vieren waarvan de vader is overleden. Natuurlijk is dit een persoonlijke beleving, maar het kan helpen om verschillende invalshoeken tot je te nemen. Dit geeft ons als leerkrachten bewustwording mee. Dit ondersteunt ons in het met open blik meereizen met de kinderen van onze klas.  

Suggesties

Mijn tip voor leerkrachten: geef kinderen de ruimte om zelf te bedenken wat ze willen. En in het kader van deze uitspraak is het fijn om een aantal suggesties achter de hand te hebben. Het ene kind zal zelf een idee hebben terwijl een ander kind misschien zal aangeven iets te willen maken voor op het graf/herinner-plek. Dan kun je bijvoorbeeld drie suggesties geven. En onthoud een tekening is net zo goed als een mooi geknutselde kaarsenhouder. De betekenis zit hem niet in hoe mooi en ‘perfect’ het eruit ziet. Hieronder een kleine brainstorm:

• Een herinner-tekening en deze lamineren zodat het bijvoorbeeld bij het neergelegd kan worden.
• Een symbool van strijkkralen: welke kleuren kiest een kind? Welke vorm? Dit materiaal leent zich ook uitstekend voor het neerleggen bij een graf of andere herdenkingsplek buiten.
• Ook kun je denken aan een ritueel in kleine groep of met de hele klas: bellen blazen, stoepkrijt, een kaarsje in de klas.
• Kaarsje versieren, kandelaartje maken.
• Steen met wens of herinnering
• Papa-Herinneringen brainstormen in het Rouwpaspoort
• Maak een zakje hartjes-bladconfetti met gedroogde bladeren en een hartjesponsje. Stop dit in een zakje met daarop de tekst: Ik denk aan je papa. Een kind kan dit zakje mee naar huis nemen en eventueel op een bijzondere plek laten neerdwarrelen of met de wind mee geven. Geef eventueel als tip mee naar huis dat een kind hierbij een symboolzin of zelfgeschreven gedichtje uitspreekt.

Papa-schatkaart

Met de papa-schatkaart kan een kind glinsteringen in zijn/haar gouden traan ontdekken. Het leek me mooi om de schatkaart te verbinden met herinneringen, mooie eigenschappen, glinsterende gouden tranen en een weg naar het hart: de plek om alles wat je lief is te bewaren in een diep gevoel van een altijddurende verbinding. Een schatkaart heeft voor kinderen vaak een bijzondere betekenis, zeker wanneer ze deze zelf ontwerpen. De schatkaart benadrukt dat je altijd weer een weg kunt vinden naar iets van grote waarde. Ook al duurt dit soms even en lijkt deze weg soms ingewikkeld. De papa-schatkaart is eventueel individueel in te zetten voor kinderen in jouw klas met een overleden papa. De  kinderen maken zelf de route van het beginpunt in de linkerbovenhoek naar uiteindelijk het hart aan de andere kant van het papier. Via onderstaande knop kun je de opzet voor het ritueel downloaden.

Boekentips

Er zijn meerdere boeken die het verlies van een papa centraal stellen. Ik maakte een boekenlijst met daarop de boeken die ik heb mogen bekijken en beschrijven. Hieronder zet ik een aantal boeken neer met een verwijzing naar een blog die ik over het boek schreef. Een uitgebreide lijst kun je onder aan deze blog downloaden.

De geluksplukkers, Ingrid Vandekerckhove & Carolien Westermann

In het land Lespelein woont koning Troebedoer met zijn dochter Willemijn. Willemijn is dan wel een prinsesje, ze ziet er niet zo uit. Willemijn heeft een fijn leven in het paleis: het allerliefste speelt ze. Willemijn stelt haar vader vragen over geluk. Deze vragen zullen ook kinderen aanspreken, want wat is geluk eigenlijk? Wanneer haar vader doodgaat, gaat ze op zoek naar geluk en hoe ze een blijvende band houdt met haar vader.

Vos wil naar de maan, Floor Tinga

De maan en de sterren spreken vaak tot de verbeelding wanneer het gaat om iemand missen. Kinderen vragen zich af waar iemand is. De blijvende band is voor kinderen belangrijk en brengt hen ook zeker waarde. De ruimte die kinderen krijgen om na te denken over een plek voor een overleden dierbare, is ondersteunend voor het integreren van het verlies in het levensverhaal. En dit boek speelt daar op een mooie manier op in. Zou de papa van Vos op de maan zijn?

Aan tranen heb je toch niks, Espen Dekko

Een prachtig jeugdboek voor kinderen vanaf tien jaar. Het boek heeft veel indruk gemaakt: tot de laatste bladzijde was ik geboeid. Mijn tip is om dit boek voor te lezen wanneer je jouw klas een beetje kent, zicht hebt op de grote lijnen van levensverhalen en de warmte en veiligheid kunt borgen. Bekijk dan zeker eens of dit boek een optie is om voor te lezen. Misschien niet een laagdrempelig onderwerp maar wel vol herkenbaarheid voor veel kinderen. Iemand missen en verliezen: het is vroeg of laat onderdeel van elk levensverhaal. En zo kan dit boek een onderdeel zijn van Gouden levenslessen.

De geluksplukkers,Ingrid Vandekerckhove & Carolien Westermann

Er was eens….. Heerlijk dat deze woorden het verhaal inluiden: het geeft direct weer dat het een verhaal is vol verwondering. Een prachtig boek dat benadrukt dat je jouw eigen boodschappen, helpende gedachten en beleving mag vinden in jouw weg naar geluk. Een verhaal over missen, verbondenheid en zoeken naar betekenis en symbolen.

Geluk

In het land Lespelein woont koning Troebedoer met zijn dochter Willemijn. Willemijn is dan wel een prinsesje, ze ziet er niet zo uit. Willemijn heeft een fijn leven in het paleis: het allerliefste speelt ze. Willemijn stelt haar vader vragen over geluk. Deze vragen zullen ook kinderen aanspreken, want wat is geluk eigenlijk?

‘Geluk ruikt naar hemelsblauw en wolkenwit.

Is geluk lekker?

O ja, reken maar, het smaakt naar ijs.‘

Hemel

Koning Troebedoer kondigt aan dat hij op een dag niet meer zal zijn. Hij heeft met Willemijn een gesprek over de hemel en hoe hij vanaf de wolken naar zijn dochter zal kijken. Daarbij geeft hij een waardevolle boodschap:

‘En vergeet niet, maak je leven mooi! Wat ik het liefste wil, is dat jij gelukkig bent….’

Koning Troebedoer gaat dood en zo wordt Willemijn de koningin van het land. Het verhaal neemt ons mee in haar zoektocht om gelukkig te zijn.

Post

De wolkenbriefjes van Willemijn en de lichtblauwe brieven van haar papa, vormen een rode draad in het verhaal. De boodschappen die ze aan elkaar geven zijn in rijmvorm geschreven. Dit voelt extra warm en vertrouwd. Willemijn gaat op zoek naar verschillende hoge punten om vanaf daar haar wolkenbriefjes te versturen naar haar vader. Wanneer Willemijn haar wolkenbriefje aan de ballon vastmaakt , blaast ze wat geluk in de ballon en laat hem vervolgens wegvliegen.

Verbeelding en verbinding

Dit boek geeft zoveel ruimte aan verbeelding en een verbinding in stand houden met een overleden dierbare. Dat is een belangrijke boodschap. Omdat dit verhaal een sprookje is en daarbinnen alle vrijheid heeft voor magische gebeurtenissen, kan dit heel goed uitgelegd worden aan kinderen mochten zij hier vragen over hebben.

Zoektocht

Buiten dat kinderen behoefte hebben aan een ontwikkeling ten opzichte van wat de biologische dood precies inhoudt, is daar ook een andere zoektocht naar het begrip ‘after life’. Waar ben je als je dood bent? En kun je nog boodschappen van diegene ontvangen? Wat kun je doen met de woorden die je nog voor jouw dierbare hebt? Dit verhaal benadrukt dat je daarin jouw eigen weg mag vinden. En wanneer kinderen er anders over denken, kan dit verhaal leiden tot interessante gesprekken waarin kinderen de ruimte en veiligheid voelen om hierover te praten.  De klas is de plek om deze onderwerpen te onderzoeken.

Vriendschap

Gedurende het verhaal zie je dat Willemijn ook briefjes gaat schrijven aan haar vriendin Gwendolyn: in het hier en nu. Ze voelt zich gesteund door haar ouders die op een ander plek zijn, maar wel voor altijd bij haar horen. Dit kan kinderen uitnodigen om ook lieve berichten aan eigen vriendjes en vriendinnetjes te schrijven. De dimensie ‘verder leven’ staat centraal.

Sprookjesachtig

De illustraties zijn dromerig, gedetailleerd en in lieve zachte kleuren gemaakt. Ze ondersteunen het verhaal op krachtige wijze en benadrukken bovendien de sprookjesachtige sfeer van het verhaal. Wat mooi is om te bedenken is dat dit boek voor kinderen die bijvoorbeeld zelf een vader zijn verloren, voor een veilig laagje kan zorgen tussen hun eigen verhaal en dat van Kwien Willemijn. Er kunnen herkenningspunten zijn en wellichte mooie ideeën om mee aan de slag te gaan, wel is het duidelijk dat dit verhaal als een sprookje is: een veilige setting voor het bespreekbaar maken van verlies, verbinding en verder leven.

Tips voor in de klas

• Wolkenbriefjes. Zorg voor een wolkensjablonen op papier en laat kinderen een eigen briefje schrijven of tekenen aan iemand die ze missen of heel lief vinden. Ook kunnen ze wolkenbriefjes maken voor klasgenoten.
• Blauwe brief. De vader van Willemijn stuurt haar briefjes terug. Soms kan het ook heel fijn zijn om te bedenken wat iemand nog aan je zou kunnen zeggen. Samen met een kind kun je nadenken over wat deze boodschap zou kunnen zijn. Laat deze op een blauw papier schrijven. Opgerold, net als in het verhaal, kan deze brief een plek krijgen in een herinnerhoekje.
• Spelen. Dit verhaal kan met spelmateriaal mooi nagespeeld worden. Maar er bijvoorbeeld een verteltafel van.Het is extra mooi dat spel zo duidelijk naar voren komt in het verhaal: spelen is de eerste taal van kinderen.

Granaatappelmeisje, Hadi Mohammadi & Neda Rastin Mehr vertaling: Jef Aerts

Dit prachtige prentenboek gaat over een kleindochter die haar oma moet missen. Een mooi verhaal, prachtige zinnen en een verdieping voor het element tijd. De warme illustraties en rijke tekst maken het een fijn geheel om voor te lezen. Een boekenpareltje voor de thuis- en schoolbibliotheek en zeer geschikt voor de onder- en middenbouw. Maar ook voor dit boek geldt dat ik het me heel goed kan voorstellen dat je dit aan een volwassene geeft als erkennend cadeau. In deze blog licht ik een aantal zinnen uit.

‘Vier seizoenen geleden verliet oma ons huis.
Mama en ik bleven achter met de granaatappelboom.’

Met deze zinnen begint het boek en wordt tevens een belangrijk element voor de blijvende verbinding met oma weergegeven: de granaatappelboom. Deze boom groeit over het algemeen in gebieden met een middellandse zeeklimaat: wellicht een verbindend haakje voor sommige kinderen. Granaatappels staan symbool voor vruchtbaarheid vanwege hun vele zaden. Wellicht ook mooi om te benadrukken in de klas. Gedurende het verhaal komen allemaal herinneringen aan oma boven. Het meisje heeft nog wel de wandelstok van oma. Het meisje wandelt met de wandelstok het leven door dat verder gaat. Ze is op zoek naar oma.

‘Hoe kon oma nu weggegaan zijn zonder wandelstok? ‘

Dit verhaal biedt hele mooie aanhaakmomentjes voor kinderen om op gesprek te komen als ze daar behoefte aan hebben. De poëtische tekst laat veel ruimte voor kinderen om het verhaal aan te vullen en in eigen woorden te vertellen wat er gebeurd zou kunnen zijn met oma. Vul dit als voorlezer of meelezer eventueel aan met wat concrete taal. Dit kan kinderen helpen om grip te krijgen op het onderwerp.

‘In de lente bloeit de granaatappelboom weer. En met een mandje vol granaatappelpitten lopen mama en het meisje naar de plek waar oma nu ligt.‘

Mooi om bij deze tekst de kinderen even extra goed te laten kijken naar de plek waar oma nu is. De illustraties zijn aquarel-achtig, maar zeker duidelijk genoeg voor kinderen om er een begraafplaats in te ontdekken.

‘Eén zaadje ligt hier,’ hoorde ik oma weer fluisteren in mijn hoofd, ‘Maar duizend zaadjes groeien in jullie.’

Het leven dat doorgaat met diegene die je mist voor altijd bij je: in warme herinnering. Dat wordt door dit prachtige verhaal zeker benadrukt, Het boek ademt warmte en geeft een zomerse gloed mee aan het verhaal. Door het hele schooljaar heen geweldig om voor te lezen. En ook kan zonnig weer een mooi inhaakmoment zijn voor jou als leerkracht om dit boek voor te lezen, centraal te zetten en eventueel de symboliek uit te lichten. Ik merk zelf dat een bepaald seizoen me aan een bepaald boek doet denken. En dit verhaal heeft een zomerse gloed over zich.

‘Ik ben een granaatappelmeisje, net als oma.‘

Een extra mooi weetje over dit boek

Dit boek kwam tot stand binnen het project “Read with me”, dat Iraanse kinderen in moeilijke maatschappelijke omstandigheden of in geïsoleerde gebieden in contact brengt met bijzondere (prenten)boeken. Granaatappelbomen komen veel voor in Iran.

Tips voor in de klas

• Ieder kind een granaatappelpitje. De zintuigen worden in dit verhaal benadrukt: het meisje voelt de warme handen van oma, de bladeren roken naar haar handen. De zintuigen van de kinderen kunnen extra geprikkeld worden door te zien uit hoeveel pitjes een granaatappel bestaat. En als iedereen een pitje heeft kan dit geproefd worden. Of laat de kinderen nadenken waar zij het granaatappelpitje zouden willen planten.
• Granaatappel. Laat de kinderen een granaatappel zien na afloop van het verhaal. Vertel dan nog een keer de symboolzin: ‘Eén zaadje ligt hier,’ hoorde ik oma weer fluisteren in mijn hoofd, ‘Maar duizend zaadjes groeien in jullie.’ Wat heeft dat volgens de kinderen te maken met de granaatappel?
• Blijvende herinneringen. Samen nadenken over de herinneringen die overblijven wanneer iemand overleden is. Misschien zijn er kinderen die een herinnering willen delen.
• Laatste afbeelding. Op de laatste afbeelding zien we het meisje onder de bloeiende boom staan. Je kunt deze afbeelding kopiëren en de kinderen gedachten en herinneringen voor het meisje laten bedenken. Stimuleer ze om ook een gedachte over het nu te laten formuleren. Je verplaatsen in het granaatappelmeisje, een mooie vorm om je te verplaatsen in een ander. Deze afsluitende zomerse illustratie leent zich ook heel goed voor het neerzetten in de klas met daarbij bijvoorbeeld een kaarsje of met briefjes erbij om namen of herinneringen op te schrijven.

Opa en de walnoot, Ammi-Joan Paquette & Felicita Sala vertaling: Edward van de Vendel

Dit boek ging afgelopen week mee naar de klas. Een liefdevol verhaal over de warme band tussen Emilia en haar opa. En ook over de verbondenheid die blijft bestaan over de grenzen van leven en dood heen. Zelf had ik het boek al bekeken en gelezen en toch verraste het me hoe de kinderen het verhaal beleefden. Het is een boek dat een mooi aanhaakmoment kan zijn voor kinderen om inzicht in de grotere levensloop te krijgen. Voorlezen in iedere klas van onder- en middenbouw zou ik zeggen. Want met dit verhaal heb je een gouden levensles in handen.

Uitstekend verhaal  

Emilia vindt op een dag een walnoot op haar nachtkastje. Opa weet hier een uitstekend verhaal over, zegt hij. Ik vind het woord ‘uitstekend’ zo goed gekozen. Het geeft aan dat het bijzonder is: een verhaal met een gouden randje. En zo neemt dit uitstekende verhaal je mee naar de jonge opa die op een dag moest verhuizen. Hij kon uit het raam van zijn slaapkamer een walnoot plukken en deze reisde altijd met hem mee. Ondertussen groeit de walnoot steeds verder totdat hij het notenboompje, na een aantal verhuizingen, in goede bruine aarde plant in de tuin van het huis waar Emilia en opa nu zijn. Terwijl opa het verhaal over vroeger vertelt, beweegt hij steeds langzamer.

‘Opa bewoog heel langzaam, alsof zijn batterijen het bijna niet meer deden.‘

Verbeeldende wereld

De verhaallijn boeide mijn groep twee vanaf het begin. Ongeacht taalniveau waren de kinderen betrokken bij het verhaal. En eigenlijk is dit niet zo gek, want dit verhaal gaat verder dan het begrijpen van de woorden. Warme duidelijke illustraties leiden naar een extra wereld. Ze nemen je mee in een verbeeldende wereld: er wordt een diepere symboliek gevoeld. Een beleving die persoonlijk en uniek is. Kinderen spreken deze taal van verbeelding allemaal op hun eigen manier. Het was echt ontroerend hoe ze het verhaal op zich in lieten werken.

Beleven en delen

Tussendoor deelden kinderen hun beleving. Daar was ruimte en rust voor. Ik was echt onder de indruk van hun inzichten en overdenkingen. Ik heb weer zoveel geleerd van de kinderen en waarmee ze aanhaakten. Ik genoot intens van dit voorlees-levens-moment. Tevens ontdekte ik wederom dat kinderen hun eigen symboliek uit een verhaal pakken en deze delen met de andere kinderen. En dat allemaal terwijl ze de levensloop, het grotere plaatje proberen te begrijpen.

´Ik denk dat de opa dood gaat´, even later trots concluderend: ´Zie je wel, ik had gelijk´.

´De ziel van opa zit in de boom.´

´Emilia gaat later ook dood´

Symboliek

De walnoot staat symbool voor het doorgeven van verhalen en de waarde hiervan voor volgende generaties binnen een familie. Waardevol ook dat het vertrekken uit een land zo duidelijk naar voren komt in het boek. Voor veel kinderen op school is dit een thema dat speelt. Evenals het missen van een dierbaar persoon. Dit boek nodigt uit om aan te haken met je eigen verhaal en ervaringen: een boek voor glinsterende gouden tranen.

Tips voor in de klas

• Symbool van een land. De opa van Emilia nam een walnoot mee tijdens de lange reis naar een ander land. Dit kan een mooie aanleiding zijn om samen met kinderen op zoek te gaan naar een symbool dat past bij hun land van herkomst.
• Walnoot. Je kunt het symbool van dit verhaal extra benadrukken door een echte walnoot mee te nemen. Deze laat je zien voorafgaand aan het voorlezen van het verhaal. En ook is het een mogelijkheid om direct na het verhaal, of juist op een ander moment, deze walnoot te gebruiken om een verhalenkring te organiseren. Diegene die de walnoot vast heeft vertelt een familieverhaal.
• De boom. De boom die symbool staat voor het leven dat doorgegeven wordt. Hoe mooi om dit te benadrukken. Ga met de klas naar een boom op het schoolplein of in de buurt en maak een groepsfoto bij de boom. En wil je andere landen hierbij betrekken dan kun je met de kinderen nadenken over welke bomen er vooral groeien in de landen van herkomst.  
• Uitstekend verhaal. Mooi om deze omschrijving van een bijzonder verhaal in de klas terug te laten komen. Kinderen kunnen bijvoorbeeld een tekening maken van een uitstekend verhaal. Of geef zelf een voorbeeld van een uitstekend verhaal.

Soko, Marc de Bel & Arnold Hovart

Dit boek gaat over verlies, vriendschap en alle gevoelens die daarbij kunnen komen kijken. Wanneer de moeder van Soko doodgaat, voelt Soko van alles. De dierenwereld waarin verlies wordt meegemaakt zal bij kinderen interesse kunnen wekken. Tevens kan deze dierenwereld voor een warme en veilige afstand zorgen terwijl kinderen tegelijkertijd herkenning vinden in het verhaal. Kinderen die zelf verlies hebben meegemaakt, zullen de emoties van Soko in het geheel of delen ervan herkennen. Deze emoties worden ondersteund door sprekende afbeeldingen.

Soko

Het olifantje Soko heeft het erg warm en gaat zwemmen. Zijn moeder zit rustig bij de Grote Doornstruik, haar favoriete plek. De eerste afbeeldingen stralen een ontspannen warme dag op de savanne uit. Deze voor-situatie (voordat alles voorgoed veranderde) wordt hierdoor extra benadrukt. Soko gaat samen met Schildpad naar de vijver en hij neemt een heerlijke frisse duik. Maar dan hoort hij zijn moeder bang roepen. Soko schrikt ervan, ook hoort hij een luide knal. En de plek waar moeder altijd rust, is nu leeg.

‘Soko voelt zich heel erg eenzaam en helemaal alleen op de wereld.’

Hoop

Wanneer Soko wakker wordt, heeft hij in eerste instantie hoop. En daarna is daar het harde besef: waarschijnlijk komt mama nooit meer terug. De bijbehorende illustratie laat dit mooi zien. Dit biedt aanknopingspunten om samen met kinderen deze emotie te onderzoeken. Hoe wordt dit geuit en welk gevoel kan hieronder zitten?

‘De zon staat al hoog aan de hemel, als Soko wakker wordt. Hij kijkt hoopvol om zich heen.

Schildpad

Dit verhaal gaat niet uit de weg dat boosheid kan overgaan in woede: dat je dingen kapot wil maken. Schildpad William schiet te hulp en laat Soko op zijn schild stampen. Misschien komt dit in eerste instantie pittig over, maar ik denk dat juist deze wending in het verhaal kinderen kan uitnodigen om te vertellen wat je met woede en boosheid kunt doen. William de Schildpad symboliseert ook het feit dat je je soms gewoonweg zou willen verstoppen: even weg van alles. De vraag: ‘Wie herkent dit?’ kan erkenning zijn voor veel kinderen. En dan zijn antwoorden niet altijd nodig. Die erkenning kan ook in stilte plaatsvinden. Het is al een groot goed dat door middel van het verhaal van Soko, pijn en verdriet niet uit het leven van jonge kinderen worden gehouden.

‘Zijn woede raakt maar niet bekoeld. De pijn is zijn hart is te groot.’

Opbouw

De illustraties tonen duidelijk en treffend hoe de emoties zich opbouwen met uiteindelijk ontlading en groot verdriet. Ook dit kan een mooi haakje zijn voor gesprekken met kinderen. De laatste afbeelding straalt rust uit: Soko, William en Muis zitten samen op een berg. Ze delen verhalen en ervaringen met elkaar. Hier komt de waarde van vriendschap en samenzijn naar voren.

‘Ze leggen allebei een poot op Soko’s rug, terwijl de sinaasappelzon traag achter de Grote Doornstruik wegzakt en een warm gevoel Soko’s lege borstkas vult……’

Veerkracht

Een boek dat een waardevolle toevoeging is voor de onder- en middenbouw van de basisschool. En zoals aan het einde van het boek beschreven staat: ‘Soko is meer dan een boek. Het is een missie.’ De realisatie van het boek ‘Soko’ is een onderdeel van het project ‘Warme William’. Dit project zet zich in voor het mentaal welbevinden van de jeugd. Het verhaal van Soko kan een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van veerkracht bij jonge kinderen. Immers, veerkracht is niet iets wat je hebt of niet: veerkracht kan ontwikkeld worden. En een belangrijke stap hierbij is dat kinderen ervaren dat gevoelens er mogen zijn en dat echt luisteren van grote waarde is. We hoeven niet altijd direct een antwoord te hebben op pijn en verdriet.

Tips voor in de klas

Bij het boek is een uitgebreid lespakket ontwikkeld. Neem zeker even de tijd om dit pakket met allerlei activiteiten en fijne invalshoeken te bekijken. Zo staan er tips in om het verhaal te bespreken in de klas. En ook wordt er een tal van doe-activiteiten beschreven. Pak er vooral uit wat jou aanspreekt en waarbij je het praten over gevoelens en de ontwikkeling van veerkracht kan integreren in jouw klas. Zo ga ik aan de slag met de muziekmuur: ik ben geïnspireerd geraakt door de activiteiten die hierbij beschreven staan en zie veel mogelijkheden voor in de klas.

Hoe zou het hierna zijn? Silvia y David Fernández & Mercè López

Inmiddels heb ik al zoveel boeken mogen inzien die de dood, rouw en verlies bespreekbaar maken. En toen ik dit boek las en de bijbehorende illustraties eens goed bekeek, besefte ik me de waarde van dit prentenboek. Want buiten dat kinderen een biologisch doodsconcept ontwikkelen, is er ook een tweede doodsconcept dat kinderen (en ook volwassenen) onderzoeken: want wat is er na de dood?

Wat is er na de dood?

Acrobaten

De acrobaten van Circus Melkweg doen allerlei spannende dingen. En het verhaal opent met de vraag of dat misschien de reden is dat ze zo vaak praten over doodgaan. En terwijl je kijkt naar een afbeelding met alle acrobaten, wordt gesteld dat in dit Circus Melkweg eenieder anders over de dood nadenkt. Wat een prachtige starter om met kinderen dit thema bespreekbaar te maken. En daarbij is er niet één waarheid en worden verschillende opvattingen na elkaar uiteengezet.

Afterlife

De verschillende dieren laten allemaal een andere invalshoek zien ten aanzien van de dood en afterlife (=het leven na de dood). Zo denkt de haai van hoge hoogtes dat je na de dood naar de hemel gaat. Terwijl Fatima, de waarzegster van de woestijn, denk dat je na de dood naar een hele mooie tuin gaat: de Tuin van Eden. Zo komen ook het Dodenrijk, opnieuw geboren worden, verschillende levens, het worden van een geest, het voortleven in gedachten van dierbaren en als energie zijn tussen de sterren aan bod. En al deze visies op de dood worden ondersteund door toegankelijke afbeeldingen die meer details geven aan de tekst van het verhaal.

Trudie, de koningin van de trapeze, gelooft dat we hierna…..

voortleven in de gedachten van anderen,

die terugdenken aan alle mooie dingen die we hebben gedaan.

Gesprek

En…wat denk jij? Daar sluit het boek mee af. Een mooie opening voor gesprek. De acrobaten van Circus Melkweg laten zien dat je er verschillend over kunt denken. Er is niet één visie op wat er na de dood is. Wanneer je dit verhaal voorleest in de klas denk ik dat je er rekening mee kunt houden dat er ook kinderen zien voor wie het nog niet duidelijk is wat ze denken of vinden. En tegelijkertijd zullen er kinderen zijn die van huis uit bijvoorbeeld een religieuze achtergrond hebben en zichzelf herkennen in de opvatting van één van de dieren.

En … wat denk jij?

Een veilige verbinding

Dit verhaal geeft je iets in handen waardoor je met kinderen een veilige verbinding kunt maken om de dood bespreekbaar te maken. De toegankelijke illustraties geven geen zwaarte aan het onderwerp. Juist laat dit boek zien dat ook de dood een onderdeel is van het leven. En daarom zou ik dit boek in de kast van de klas neerzetten nadat je het hebt voorgelezen. Dan geef je kinderen de waardevolle boodschap mee dat dit onderwerp ook een onderdeel is van het schoolleven. En bovendien is er nog zoveel te ontdekken op de afbeeldingen. Waarna kinderen ook onderling gesprekjes kunnen voeren over de dood. Iets waar ze vanuit ontwikkeling en persoonlijke ervaring behoefte aan hebben.

Lotta mist oma, Diane Put & Rik de Wulf

Boeken die al herkenbaar zijn omdat ze onderdeel zijn van een serie, kunnen wellicht extra zorgen voor warmte en veiligheid. Extra waardevol dat ook een thema als afscheid en verlies een vertrouwde plek kan krijgen binnen deze reeks boeken, thuis en op school. Lotta zal voor veel kinderen al een bekend figuur zijn en dat kan ondersteunen bij het bespreekbaar maken van thema’s als rouw, verlies en afscheid.

‘Oma ligt begraven op het kippenkerkhof. Oma werd heel ziek en nu is ze er niet meer.‘

Fijne herinneringen

Warme mutsen breien, de kuikens leren scharrelen, heerlijke pannenkoeken bakken: fijne herinneringen aan oma worden gedeeld.  Het recept van oma is doorgegeven en daarom bakt tante Cato nu de heerlijkste pannenkoeken. Dit doorgeven is een mooie gedachte die je ook met jonge kinderen verder kunt onderzoeken. Op deze manier kunnen kinderen iets doen en blijven verhalen verteld worden.

Sterrensymboliek

In het verhaal wordt verteld dat oma een sterretje is geworden. Ik zou als tip geven om dit voor kinderen in een bredere context te plaatsen of om de tekst een beetje aan te passen. Want naar de sterren kijken en denken aan een overleden dierbare is voor veel mensen een ondersteunende en troostende gedachte. Bovendien sluit dit mooi aan bij het volgende stuk van dit verhaal.

Fantasie

Lotta beleeft een avontuur in haar droom. Er belandt een groot ei in haar bed, Lotta gaat erin zitten en het ei schiet de hoogte in. Ze ontmoet oma in haar dromen. Wanneer ze weer wakker wordt komt ze erachter dat ook de andere kuikens over oma hebben gedroomd. Wat ik fijn vind in dit verhaal voor jonge kinderen, is dat fantasie en dromen worden losgekoppeld van de realiteit. Dit geeft ruimte aan gesprekken met kinderen en leert ze tegelijkertijd dat denken aan lieve mensen mag. Tevens kunnen herinner-dromen heel fijn zijn.

‘Hopelijk dromen ze ook vannacht weer

Een heerlijk knusse oma-droom.’

Tips voor in de klas

• Volgen. Het is interessant om goed te volgen wat kinderen zelf vertellen tijdens en na het horen van dit verhaal. Welke verhalen spelen er in de levens van de kinderen? Vul deze eventueel in op de gouden tranen brainstorm.
• Herinner-dromen. Praat samen over herinner-dromen die de kinderen weleens hebben gehad.

Aan tranen heb je toch niks, Espen Dekko

Een prachtig jeugdboek voor kinderen vanaf tien jaar. Het boek heeft veel indruk gemaakt: tot de laatste bladzijde was ik geboeid. Mijn tip is om dit boek voor te lezen wanneer je jouw klas een beetje kent, zicht hebt op de grote lijnen van levensverhalen en de warmte en veiligheid kunt borgen. Bekijk dan zeker eens of dit boek een optie is om voor te lezen. Misschien niet een laagdrempelig onderwerp maar wel vol herkenbaarheid voor veel kinderen. Iemand missen en verliezen: het is vroeg of laat onderdeel van elk levensverhaal. En zo kan dit boek een onderdeel zijn van Gouden levenslessen.

‘Tranen zijn gedachten die we niet kunnen uitspreken’

Het verhaal

We volgen in het verhaal een meisje die net als voorgaande zomers de vakantie doorbrengt bij haar grootouders. Dichtbij zee, je voelt de omgeving door de woorden heen. De vader van het meisje is overleden en zodoende is de plek waar ze nu is extra bijzonder: hij groeide hier op.

‘Misschien herinnert de berg zich papa nog. En mij. En vraagt hij zich af waarom ik hier alleen ben.’

Symboolzinnen

Symbolische zinnen nemen je mee in de gedachten en gevoelens van het meisje. Het lukt haar niet om te huilen, maar dan spoelt er een walvis aan op het strand. De ontmoeting met deze walvis spiegelt haar eigen verhaal en dat wat ze heeft meegemaakt. Hoe ga je om met nieuwe verlieservaringen en welke emoties laat je zien aan anderen? En hoe zit het toch met die tranen?

‘Daarna heb ik nog vaak met hem gepraat. Diep in mij. En hij heeft geantwoord. Of ik heb geantwoord. In zijn plaats.‘

Tranen

Tranen zorgen voor een verbindende draad in dit verhaal waarin je meeleeft met een meisje. Een extra raakvlak met Mijn gouden traan, want de diepgang en betekenis van tranen en gouden tranen onderzoeken is een gouden levensles voor ieder kind.

‘Ik vraag me af of grote dieren meer verdriet hebben dan kleine omdat ze zo groot zijn. Walvissen en olifanten enzo. Bij mensen is het net andersom. Kinderen huilen meer dan volwassenen. Tenminste, de meeste kinderen. Ik niet. Ik wil niet, dat haalt niets uit. Dat weet ik, omdat ik het al geprobeerd heb. Aan tranen heb je toch niks. ‘

Walvissenbegrafenis

Een dierenherdenking, walvissenbegrafenis en een avontuur op zee vormen een gelaagde verhaallijn die verlies, verbinding en verder leven beschrijft. Ze vormen samen de handvatten voor het meisje om het verlies en alle emoties en veranderingen die daarbij komen kijken te integreren in haar levensverhaal. Knap gedaan. Het verhaal is spannend en avontuurlijk. De auteur heeft dit op meesterlijke wijze weten te combineren. En doordat het verlies door het hele verhaal heen loopt en als het ware stapelt, voel je met de hoofdpersoon mee.

‘Wij mensen worden begraven in de aarde waar we op lopen. En walvissen worden begraven in de zee waar ze in zwemmen. Dat is logisch.‘

Verlies

De verschillende vormen van verlies kunnen uitnodigen tot gesprek. Je kunt als ondersteunende volwassene een zin uitlichten en daar een gesprek over verlies en dood aan wijden. Er zijn verschillende vragen en overdenkingen die aan bod komen. Veel kinderen vanaf tien jaar zullen dit herkennen en kunnen hierdoor worden uitgedaagd om zelf na te denken over het leven en de dood.

‘Kun je tranen in het eten doen? Tranen zijn zout.‘

Eerlijke informatie

‘Soms is het moeilijker om iets te begrijpen als volwassenen het uitleggen. Gelukkig geldt dat niet voor opa en oma. Zij vertellen niet alleen wat leuk is om te horen. Zij vertellen het hoe het is.‘

Zo waar! En dit is wat we kunnen onthouden wanneer we het moeilijk vinden om woorden te vinden om kinderen iets uit te leggen. Als zegt onze reactie soms als eerste dat we kinderen moeten beschermen, ze hebben wel degelijk recht op eerlijke informatie. Dit is een belangrijke rouwsleutel. Uiteraard kies je de woorden die passen bij de ontwikkelingsfase van een kind.

Voor thuis en in de klas

Ik gun het kinderen dit verhaal te horen en om te genieten van de mooiste zinnen, overdenkingen en vragen. Zoveel zinnen die ik wilde opschrijven en onthouden. Maar natuurlijk wil ik ook iets voor jou overlaten om te ontdekken. Ga op zoek naar jouw eigen zinnen die je raken, verduidelijken, symbolische kracht geven en ruimte geven voor gesprek met kinderen. Waardevol voor thuis en in de klas.

‘Tranen zijn gedachten die we niet kunnen uitspreken, zei papa. Dat is waar. Maar tranen zijn eigenlijk alleen maar het begin. Want als de tranen mogen komen, veranderen ze in woorden. Woorden die uitgesproken moeten worden.’

Mijn papa is weg. Hij komt nooit meer terug. Maar als ik er met iemand over praat, wordt het draaglijker. Dan doet het niet zoveel pijn, want dan ben ik niet alleen met mijn verdriet.‘

Tips voor in de klas.

• Weten. Zorg ervoor dat je weet hebt van de levensverhalen van kinderen. Op deze manier kun je extra volgen wat het verhaal met deze kinderen doet.
• Symboolzin. Kies een zin uit die jou het meeste heeft geraakt. Gebruik deze zin als starter voor een gesprek. Daarbij kunnen de volgende vragen richting geven. Wat voel je als je deze zin leest?
• Tranenweetjes. Wat weten we allemaal over tranen?  Wat willen we nog weten?  Laat kinderen informatie over tranen verzamelen.
• Symboliek. Het meisje ziet bij opa een traan die op een parel lijkt. Welke symbolen zijn er nog mee te bedenken voor tranen? Maak een symbolenlijstje.
• Gouden plek. Sommige plekken en locaties kunnen bijzonder zijn voor iemand. Het meisje gaat soms na schooltijd naar de begraafplaats. Gewoon om te zitten en na te denken. Je zou dit ook haar gouden plek kunnen noemen. Praat met de klas over bijzondere plekken voor kinderen.
• Praten met een overleden dierbare. Zet de volgende zin centraal neer (bijvoorbeeld op het bord): ‘Daarna heb ik nog vaak met hem gepraat. Diep in mij. En hij heeft geantwoord. Of ik heb geantwoord. In zijn plaats.’ Willen de kinderen iets vertellen over met zie zij ook weleens in gedachten praten? Hoe denken ze hierover? Herkennen ze zich in het meisje? Je kunt kinderen hier ook een stukje over laten schrijven met bijvoorbeeld als titel: In gedachten praat ik weleens met……

Boekentips over het thema zelfdoding

In deze blog besteed ik aandacht aan het onderwerp zelfdoding. Want dit is een extra moeilijk onderwerp. Regelmatig krijg ik vragen over boekentips rondom dit onderwerp. In deze blog zal ik een beschrijving geven van de documentaire van Milou Gevers ‘Waarom bleef je niet voor mij?’en zal ik boekentips geven rondom dit onderwerp. Dit kan ondersteunen in de taal die je kiest. Belangrijk vind ik het om hierbij te vermelden dat het een onderwerp is waarbij het extra belangrijk is dat je op de hoogte bent van wat er thuis wordt verteld. Onderstaande tips kunnen extra inzicht geven en helpen je een kind met zijn hele verhaal te zien.

Documentaire ‘Waarom bleef je niet voor mij?’

De documentaire ‘Waarom bleef je niet voor mij’ heeft op veel mensen veel indruk gemaakt. Ook zeker op mij. De documentaire laat kinderen in de basisschoolleeftijd aan het woord die een ouder zijn verloren door zelfdoding. Regisseuse Milou Gevers stelt de vragen die zij toen had willen stellen, want haar moeder overleed door zelfdoding.  Deze film is indrukwekkend, realistisch en hoopgevend. Want de film eindigt met een blik op de toekomst en zet de talenten van de kinderen in het licht.

Tranen-waterval

Het krachtige van de film zijn niet alleen de antwoorden en gedachten van de kinderen die mij regelmatig een traantje deden wegpinken. Ook worden de grote thema’s die kinderen tegenkomen door een stop-motion filmpje heel mooi en treffend weergegeven. Zo zie je het boze bos, de tranen-waterval, het spiegelmeer, grote zorgen bergen, nest van herinnerdingen en onbekend terrein. Prachtige metaforen voor alles wat de kinderen tegenkomen tijdens hun rouwreis.

Citaten van kinderen

Ik zet een aantal citaten van kinderen neer die veel duidelijk maken en laten zien hoe zij dit ingrijpende verlies ervaren.

‘Ik wil niet dat mensen anders naar me kijken’

‘Ik wil niet zielig gevonden worden’  

‘Ik was bang dat ik mijzelf zo overhalen om ook zelfmoord te plegen’

‘Soms denk ik weleens is dit een beginnetje van de piekerziekte?’

‘Ik maakte me weleens zorgen dat ik nog maar een ouder had.’

‘Deze is van mijn vader daar snorkelde hij altijd mee.’

‘Ik hou nog steeds van haar, ondanks wat ze heeft gedaan.’

‘Als ik daar heen ga ben ik gewoon weer dicht bij hem.’

‘Ik heb me vaak alleen gevoeld, maar we zijn niet alleen.’

‘Ik weet niet wat ons nog te wachten staat, maar we lopen gewoon door. Elke dag een stapje.’

Voor alle volwassenen die met kinderen werken is het een aanrader om deze film te kijken. Het helpt je om je te kunnen verplaatsen in de leefwereld van de kinderen die deze ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt.

Zelfmoord of zelfdoding?

Zoals je wellicht gemerkt hebt, gebruik ik in deze blog structureel het woord zelfdoding. De andere term kan bij nabestaanden heel kwetsend overkomen. Een criminele associatie komt vaak kijken bij de term ‘zelfmoord’ terwijl mensen die overlijden voor zelfdoding helemaal niet crimineel zijn, maar heel erg ziek. Het woord ‘zelfdoding’ is humaner. Goed om je bewust van te zijn, ook in de nabijheid van kinderen. Kies de juiste woorden.

Wat kun je kinderen vertellen over zelfdoding?

Allereerst wil ik benoemen dat dit een zeer specifiek thema is, waarbij je ten allen tijden heel goed contact hebt met thuis. Wel kan onderstaande tekst ondersteunen wanneer kinderen uit zichzelf dit onderwerp bespreekbaar maken. Het kan je helpen om woorden te vinden. Julia Samuel benoemt zelfdoding als een breinaanval, een hartaanval van de hersenen. Het volle besef zal voor de kinderen in stukken komen. Ook zullen ze elke levensfase weer vragen stellen, en er zo steeds meer van gaan begrijpen en soms ook juist niet. Wanneer ze halve waarheden te horen krijgen wordt dit begrijpen alleen maar moeilijker. 

Je kunt aan kinderen uitleggen dat sommige mensen een ziekte hebben in hun gedachten. En ook voor mensen die ziek zijn in hun gedachten zijn er speciale dokters. Maar net zoals niet iedereen kan genezen van een lichamelijke ziekte, kan ook niet iedereen genezen van een ziekte in de gedachten. Soms kan iemand hieraan doodgaan. 

Boekentips

Er zijn een aantal boeken die dit onderwerp op een toegankelijke manier bespreekbaar maken. En is het niet voor de kinderen dan is het wel voor jou als volwassene om in te tunen op de taal van kinderen. Boeken kunnen een veilige verbinding leggen tussen datgene wat gebeurd is, jou en het kind. Daarom heel waardevol dat er boeken zijn rondom dit thema.   

Twinkel en de wemelwolk, Miranda van der Vegt & Maxime Schutte

Een verhaal over een vogelgezin dat het leven van Miranda, haar man en dochters representeert. Dochter Maxime maakte de tekeningen en dit zorgt voor een persoonlijk en compleet verhaal dat ook andere gezinnen kan ondersteunen. Dit verhaal neemt je mee in het lieve verhaal van Twinkel en Fladder. Ze zijn heel gelukkig met elkaar en krijgen twee donzige kuikentjes: Tittel en Tuut. Maar dan komt Twinkel in een wemelwolk terecht. De teksten van het verhaal worden op kindvriendelijke wijze ondersteund door de tekeningen. Samen is het een mooi geheel en wordt een beladen onderwerp bespreekbaar gemaakt, uitgelegd en meer toegankelijk gemaakt.

Dit boek bespreekt een vorm van zelfdoding waarbij sprake is van een impulsieve daad, veroorzaakt door een kortsluiting in de hersenen. Miranda die haar man op deze manier verloor, noemt dit buiten-jezelf-doding. Miranda is er in geslaagd om de complexiteit van de onderwerp in kindertaal te vatten. Waarbij ook aandacht is voor de liefde die er altijd zal zijn, een vorm van herinneren en iemand bewaren in je hart. Fijn dat er eerlijke taal en zinnen worden gebruikt. Bovendien staan er veel vragen bij die het voorlezen interactief kunnen maken en die kinderen aan het denken zet. Dit kunnen gespreksstarters zijn om ook moeilijke onderwerpen en ervaringen bespreekbaar te maken.

De visjes van Océane, Nathalie Slosse & Naomi Christiaanse

Océane is gek op het aquarium met prachtige gekleurde vissen bij haar opa. Vol verwondering kijkt ze naar de vissen: ze is dol op haar vissen-vriendjes. Er valt haar wel iets op. Het allermeeste houdt ze van Drupje, dit is het kleinste visje en zwemt vaak bij Vinnie en Saffier. Océane maakt zich zorgen om Vinnie: hij lijkt het helemaal niet zo naar zijn zin te hebben in het aquarium. Vinnie ligt altijd lusteloos op de bodem. En dan springt hij op een dag zomaar uit het aquarium: opa en Océane zijn net op tijd. Maar een tijdje later kan Océane Vinnie nergens vinden. Ze vinden Vinnie onder de kast: hij is dood. Opa vertelt Océan dat Vinnie zelf een einde gemaakt aan zijn leven. Het verhaal vertelt verder over hoe met Océane gaat en de andere visjes.

Het boek sluit af met een prachtige brief van Drupje aan Océane. Kinderen die iemand zijn verloren door zelfdoding zullen zich waarschijnlijk kunnen herkennen in de inhoud van deze brief. Het is een groot boek, dat echt aanwezig is wanneer je het voorleest. De tekeningen zijn in zachte kleuren en Océane, opa en haar vissenvriendjes nemen je mee in een verhaal over een beladen onderwerp. De tekst en gelaagdheid van het verhaal ondersteunt je om met kinderen het gesprek aan te gaan over zelfdoding. Achter in het boek is een uitgebreide uitleg geschreven voor ouders en begeleiders.

De rode hoed van Luna, Emmi Smid

Het is een mooie voorjaarsdag. Luna gaat met haar vader picknicken in het park, ze draagt de rode hoed van haar moeder. Die is vorig jaar overleden en Luna begrijpt nog steeds niet waarom. Soms heeft ze het gevoel dat het haar schuld is en is ze bang dat haar vader haar op dezelfde manier zal verlaten. Haar vader legt uit wat er gebeurd is en samen halen ze leuke herinneringen op aan Luna’s moeder. Dit prentenboek is geschreven om samen te lezen met kinderen vanaf zes jaar die in hun directe omgeving te maken krijgen met zelfdoding. Dr. Riet Fiddelaers-Jaspers, een van de meest vooraanstaande professionals op het gebied van rouwverwerking, schreef een (voor)leesinstructie.

De boom die geen bladeren meer wou, Lien Brynaert & Marieke Nelissen

Dit boek maakt indruk met de thematiek die het bespreekbaar maakt. De levenscyclus van de boom en de diepere betekenis in de loop van het verhaal kan kinderen, jongeren en volwassenen ondersteunen die te maken krijgen met verlies door zelfdoding. De thematiek wordt niet expliciet benoemd in de tekst, wel geeft het verhaal een sfeer mee die kinderen haarfijn kunnen oppakken. Dit boek kun je ook als tip geven aan ouders wanneer ze iets willen vertellen aan kinderen met behulp van de metafoor van de boom. Naar mijn mening leent het boek zich meer voor een kleine en specifieke setting.

Sloep vaart verder, Lore Vonck & Daisy Buttiens

Zelf heb ik dit boek pas kort bekeken en er nog geen beschrijving van kunnen maken. De onderstaande tekst heb ik overgenomen van bol.com.

Sloep en Grote Boot zijn dikke vrienden. Samen varen ze over alle zeeën en rivieren. Tot Grote Boot plots tegen een groot rotsblok vaart en verdwijnt in het water. Sloep is verdrietig en verward. Hoe moet hij nu verder? Is het normaal wat hij denkt en voelt? Wat is er gebeurd? Waarom? Sloep en zijn vrienden gaan samen op tocht doorheen het onbekende rouwproces. Elke boot rouwt anders, voelt andere emoties, maar ze leren elkaar begrijpen. Ze helpen en ondersteunen elkaar wanneer een van hen het moeilijk krijgt. De vuurtorens aan de kustlijn tonen met hun grote licht de weg en geven hoop. Sloep vaart verder is een uniek verhaal over het rouwproces na een zelfdoding.