Boekentips over het thema zelfdoding

In deze blog besteed ik aandacht aan het onderwerp zelfdoding. Want dit is een extra moeilijk onderwerp. Regelmatig krijg ik vragen over boekentips rondom dit onderwerp. In deze blog zal ik een beschrijving geven van de documentaire van Milou Gevers ‘Waarom bleef je niet voor mij?’en zal ik boekentips geven rondom dit onderwerp. Dit kan ondersteunen in de taal die je kiest. Belangrijk vind ik het om hierbij te vermelden dat het een onderwerp is waarbij het extra belangrijk is dat je op de hoogte bent van wat er thuis wordt verteld. Onderstaande tips kunnen extra inzicht geven en helpen je een kind met zijn hele verhaal te zien.

Documentaire ‘Waarom bleef je niet voor mij?’

De documentaire ‘Waarom bleef je niet voor mij’ heeft op veel mensen veel indruk gemaakt. Ook zeker op mij. De documentaire laat kinderen in de basisschoolleeftijd aan het woord die een ouder zijn verloren door zelfdoding. Regisseuse Milou Gevers stelt de vragen die zij toen had willen stellen, want haar moeder overleed door zelfdoding.  Deze film is indrukwekkend, realistisch en hoopgevend. Want de film eindigt met een blik op de toekomst en zet de talenten van de kinderen in het licht.

Tranen-waterval

Het krachtige van de film zijn niet alleen de antwoorden en gedachten van de kinderen die mij regelmatig een traantje deden wegpinken. Ook worden de grote thema’s die kinderen tegenkomen door een stop-motion filmpje heel mooi en treffend weergegeven. Zo zie je het boze bos, de tranen-waterval, het spiegelmeer, grote zorgen bergen, nest van herinnerdingen en onbekend terrein. Prachtige metaforen voor alles wat de kinderen tegenkomen tijdens hun rouwreis.

Citaten van kinderen

Ik zet een aantal citaten van kinderen neer die veel duidelijk maken en laten zien hoe zij dit ingrijpende verlies ervaren.

‘Ik wil niet dat mensen anders naar me kijken’

‘Ik wil niet zielig gevonden worden’  

‘Ik was bang dat ik mijzelf zo overhalen om ook zelfmoord te plegen’

‘Soms denk ik weleens is dit een beginnetje van de piekerziekte?’

‘Ik maakte me weleens zorgen dat ik nog maar een ouder had.’

‘Deze is van mijn vader daar snorkelde hij altijd mee.’

‘Ik hou nog steeds van haar, ondanks wat ze heeft gedaan.’

‘Als ik daar heen ga ben ik gewoon weer dicht bij hem.’

‘Ik heb me vaak alleen gevoeld, maar we zijn niet alleen.’

‘Ik weet niet wat ons nog te wachten staat, maar we lopen gewoon door. Elke dag een stapje.’

Voor alle volwassenen die met kinderen werken is het een aanrader om deze film te kijken. Het helpt je om je te kunnen verplaatsen in de leefwereld van de kinderen die deze ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt.

Zelfmoord of zelfdoding?

Zoals je wellicht gemerkt hebt, gebruik ik in deze blog structureel het woord zelfdoding. De andere term kan bij nabestaanden heel kwetsend overkomen. Een criminele associatie komt vaak kijken bij de term ‘zelfmoord’ terwijl mensen die overlijden voor zelfdoding helemaal niet crimineel zijn, maar heel erg ziek. Het woord ‘zelfdoding’ is humaner. Goed om je bewust van te zijn, ook in de nabijheid van kinderen. Kies de juiste woorden.

Wat kun je kinderen vertellen over zelfdoding?

Allereerst wil ik benoemen dat dit een zeer specifiek thema is, waarbij je ten allen tijden heel goed contact hebt met thuis. Wel kan onderstaande tekst ondersteunen wanneer kinderen uit zichzelf dit onderwerp bespreekbaar maken. Het kan je helpen om woorden te vinden. Julia Samuel benoemt zelfdoding als een breinaanval, een hartaanval van de hersenen. Het volle besef zal voor de kinderen in stukken komen. Ook zullen ze elke levensfase weer vragen stellen, en er zo steeds meer van gaan begrijpen en soms ook juist niet. Wanneer ze halve waarheden te horen krijgen wordt dit begrijpen alleen maar moeilijker. 

Je kunt aan kinderen uitleggen dat sommige mensen een ziekte hebben in hun gedachten. En ook voor mensen die ziek zijn in hun gedachten zijn er speciale dokters. Maar net zoals niet iedereen kan genezen van een lichamelijke ziekte, kan ook niet iedereen genezen van een ziekte in de gedachten. Soms kan iemand hieraan doodgaan. 

Boekentips

Er zijn een aantal boeken die dit onderwerp op een toegankelijke manier bespreekbaar maken. En is het niet voor de kinderen dan is het wel voor jou als volwassene om in te tunen op de taal van kinderen. Boeken kunnen een veilige verbinding leggen tussen datgene wat gebeurd is, jou en het kind. Daarom heel waardevol dat er boeken zijn rondom dit thema.   

Twinkel en de wemelwolk, Miranda van der Vegt & Maxime Schutte

Een verhaal over een vogelgezin dat het leven van Miranda, haar man en dochters representeert. Dochter Maxime maakte de tekeningen en dit zorgt voor een persoonlijk en compleet verhaal dat ook andere gezinnen kan ondersteunen. Dit verhaal neemt je mee in het lieve verhaal van Twinkel en Fladder. Ze zijn heel gelukkig met elkaar en krijgen twee donzige kuikentjes: Tittel en Tuut. Maar dan komt Twinkel in een wemelwolk terecht. De teksten van het verhaal worden op kindvriendelijke wijze ondersteund door de tekeningen. Samen is het een mooi geheel en wordt een beladen onderwerp bespreekbaar gemaakt, uitgelegd en meer toegankelijk gemaakt.

Dit boek bespreekt een vorm van zelfdoding waarbij sprake is van een impulsieve daad, veroorzaakt door een kortsluiting in de hersenen. Miranda die haar man op deze manier verloor, noemt dit buiten-jezelf-doding. Miranda is er in geslaagd om de complexiteit van de onderwerp in kindertaal te vatten. Waarbij ook aandacht is voor de liefde die er altijd zal zijn, een vorm van herinneren en iemand bewaren in je hart. Fijn dat er eerlijke taal en zinnen worden gebruikt. Bovendien staan er veel vragen bij die het voorlezen interactief kunnen maken en die kinderen aan het denken zet. Dit kunnen gespreksstarters zijn om ook moeilijke onderwerpen en ervaringen bespreekbaar te maken.

De visjes van Océane, Nathalie Slosse & Naomi Christiaanse

Océane is gek op het aquarium met prachtige gekleurde vissen bij haar opa. Vol verwondering kijkt ze naar de vissen: ze is dol op haar vissen-vriendjes. Er valt haar wel iets op. Het allermeeste houdt ze van Drupje, dit is het kleinste visje en zwemt vaak bij Vinnie en Saffier. Océane maakt zich zorgen om Vinnie: hij lijkt het helemaal niet zo naar zijn zin te hebben in het aquarium. Vinnie ligt altijd lusteloos op de bodem. En dan springt hij op een dag zomaar uit het aquarium: opa en Océane zijn net op tijd. Maar een tijdje later kan Océane Vinnie nergens vinden. Ze vinden Vinnie onder de kast: hij is dood. Opa vertelt Océan dat Vinnie zelf een einde gemaakt aan zijn leven. Het verhaal vertelt verder over hoe met Océane gaat en de andere visjes.

Het boek sluit af met een prachtige brief van Drupje aan Océane. Kinderen die iemand zijn verloren door zelfdoding zullen zich waarschijnlijk kunnen herkennen in de inhoud van deze brief. Het is een groot boek, dat echt aanwezig is wanneer je het voorleest. De tekeningen zijn in zachte kleuren en Océane, opa en haar vissenvriendjes nemen je mee in een verhaal over een beladen onderwerp. De tekst en gelaagdheid van het verhaal ondersteunt je om met kinderen het gesprek aan te gaan over zelfdoding. Achter in het boek is een uitgebreide uitleg geschreven voor ouders en begeleiders.

De rode hoed van Luna, Emmi Smid

Het is een mooie voorjaarsdag. Luna gaat met haar vader picknicken in het park, ze draagt de rode hoed van haar moeder. Die is vorig jaar overleden en Luna begrijpt nog steeds niet waarom. Soms heeft ze het gevoel dat het haar schuld is en is ze bang dat haar vader haar op dezelfde manier zal verlaten. Haar vader legt uit wat er gebeurd is en samen halen ze leuke herinneringen op aan Luna’s moeder. Dit prentenboek is geschreven om samen te lezen met kinderen vanaf zes jaar die in hun directe omgeving te maken krijgen met zelfdoding. Dr. Riet Fiddelaers-Jaspers, een van de meest vooraanstaande professionals op het gebied van rouwverwerking, schreef een (voor)leesinstructie.

De boom die geen bladeren meer wou, Lien Brynaert & Marieke Nelissen

Dit boek maakt indruk met de thematiek die het bespreekbaar maakt. De levenscyclus van de boom en de diepere betekenis in de loop van het verhaal kan kinderen, jongeren en volwassenen ondersteunen die te maken krijgen met verlies door zelfdoding. De thematiek wordt niet expliciet benoemd in de tekst, wel geeft het verhaal een sfeer mee die kinderen haarfijn kunnen oppakken. Dit boek kun je ook als tip geven aan ouders wanneer ze iets willen vertellen aan kinderen met behulp van de metafoor van de boom. Naar mijn mening leent het boek zich meer voor een kleine en specifieke setting.

Sloep vaart verder, Lore Vonck & Daisy Buttiens

Zelf heb ik dit boek pas kort bekeken en er nog geen beschrijving van kunnen maken. De onderstaande tekst heb ik overgenomen van bol.com.

Sloep en Grote Boot zijn dikke vrienden. Samen varen ze over alle zeeën en rivieren. Tot Grote Boot plots tegen een groot rotsblok vaart en verdwijnt in het water. Sloep is verdrietig en verward. Hoe moet hij nu verder? Is het normaal wat hij denkt en voelt? Wat is er gebeurd? Waarom? Sloep en zijn vrienden gaan samen op tocht doorheen het onbekende rouwproces. Elke boot rouwt anders, voelt andere emoties, maar ze leren elkaar begrijpen. Ze helpen en ondersteunen elkaar wanneer een van hen het moeilijk krijgt. De vuurtorens aan de kustlijn tonen met hun grote licht de weg en geven hoop. Sloep vaart verder is een uniek verhaal over het rouwproces na een zelfdoding.