Kleine en grote verhalen van elke dag

Een topper om voor te lezen in de klas (vanaf groep 5). Dit boek geeft je veel haakjes om diepere thema’s bespreekbaar te maken. Samen met Gabriel en opa kun je in jouw klas allerlei levensthema’s en metaforen in de klas brengen.

Vriendschap

Niets is wat het lijkt. Een mooi hoofdstukje dat beschrijft dat gezinssamenstellingen kunnen verschillen. Soms is het zo anders dan je denkt. Nour en Gabriel leren elkaar kennen en merken dat het bij hen allebei anders is dan ze aanvankelijk dachten. Maar ook hebben ze een overeenkomst: zij moeten allebei hun ouders missen.

Een bijzonder spel

Dit is denk ik mijn lievelingshoofdstukje. Een nieuw juf van Gabriel introduceert een bijzonder spel. Wellicht inspiratie om in je eigen klas ook eens te doen. Over in jezelf geloven en dromen. Over wensen, tekens vinden en aandachtig zijn. Gabriel legt uit hoe hij zoveel andere dingen zag toe hij naar huis liep. En hoe je dan soms vol verwondering iets kunt vinden op een onverwachte plek: een teken.

‘Ze vertelde ons dat als je iets heel graag wilt, als je erin gelooft en ervoor openstaat…dat je het dan ook krijgt.’

1. Bedenkt wat je wenst en welk teken je wilt vinden
2. In je gedachten doe ja alsof je wens al is uitgekomen
3. Actie ondernemen: aandachtig zijn

Gouden levenslessen

Een boek om je te laten inspireren. En om te kijken waar jij en je klas extra aandacht op willen richten. Ook hier komt het werkwoord volgen weer van pas. Want juist met dit soort boodschappen en thema’s in een boek, kan het zo mooi zijn om te zien waar de behoefte van een klas ligt Laat je door Gabriel en Opa meenemen door kleine verhalen met een diepe boodschap. En voeg kleine en grote betekenissen toe aan schatkist van jullie klas.

Tips voor in de klas

• Symbooltaal. Welke zin uit dit boek wil je onthouden en bij je dragen? Maak een mooie briefje erbij.
• Speciale chocolade. Een mooi hoofdstukje in het boek is ‘Voor elk probleem is er een soort chocolade’. Hierin wordt chocolade als een soort medicijn gezien. Kinderen kunnen een eigen speciale reep ontwerpen voor iemand of voor zichzelf. Gaan hier ook speciale ingrediënten in?

Dit boek ging sinds ik het in mijn bezit heb al meerdere keren mee naar school. Niet om in één keer te lezen, maar om in een herkenbare vorm op meerdere momenten aandacht te kunnen besteden aan emoties. Samen met dit boek krijgen kinderen keer op keer de kans om te voelen en ontdekken dat eenieder emoties op zijn eigen wijze beleeft. In mijn klas ontdekten we bovendien een aantal tools die we op andere momenten konden inzetten: de hartjesademhaling en vulkanenstamp waren absoluut favoriet.

Voel

Het kleine wezentje Voel neemt ons mee langs tien verschillende emoties: Liefde, boosheid, onzekerheid, blijheid, jaloezie, dankbaarheid, verveling, verdriet, angst, eenzaamheid. In de inleiding wordt gesproken van een ontdekkingstocht door het boek heen. Hoe mooi het boek ook met deze uitleg te introduceren in de klas: ‘We gaan niet alleen lezen en kijken in dit boek, we gaan van alles ontdekken over emoties. We gaan samen op ontdekkingstocht.´

‘We gaan niet alleen lezen en kijken in dit boek, we gaan van alles ontdekken over emoties. We gaan samen op ontdekkingstocht.´

Opbouw

De herkenbaarheid van dit boek zit in de opbouw. Elke emotie start met een kijkplaat met een aantal prikkelende vragen daaronder. Op deze manier kom je al helemaal in de sfeer van de betreffende emotie en kunnen kinderen zowel visueel als auditief aangesproken worden. Daarna volg een korte beschrijving die fijn naar de kinderen toe is geschreven. Ook kan het voor jou als volwassene & onderwijsprofessional helpen om in te tunen op de taal van kinderen.

Verder inzoomen

Daarna zoom je verder in op de emotie door samen te kijken naar wanneer kinderen zich weleens zo voelen.  Zo worden er bij boosheid bijvoorbeeld een aantal dingen genoemd waardoor je je boos van kunt voelen. In de kring noemde ik de dingen op en konden kinderen gaan staan als ze zich in het voorbeeld herkenden. Deze zinnen bieden fijne gespreksstarters voor kinderen om erkenning

Doen

Sterk aan dit boek is dat er bij elke emotie beweeg en doe-activiteiten worden weergegeven. Je kunt samen met kinderen mooi ontdekken wat passend is in een bepaalde situatie. Zo vielen bij mij in de klas de vulkanenstamp en hartjesademhaling al goed in de smaak. En we konden deze op andere momenten herhalen.

Rouw en emoties

Een van de definities rondom rouw die ik vaak met leerkrachten en onderwijsprofessionals bespreek is de volgende: 

Rouw is de wirwar aan gevoelens die we meemaken als gevolg van een persoonlijk verlies. 

Rouw is een wirwar aan emoties. Het mooie aan alle inzichten rondom rouw op dit moment vind ik dat je niet alles alleen passief ondergaat, maar dat het ook een actieve component bevat. Ook dit boek benadrukt een actieve houding en geeft je genoeg handvatten om de emoties die je soms kunt voelen te bespreken en er fijne passende doe-activiteiten bij te vinden.

Ruimte voor rouw en verlies

Dit boek is met de emoties die besproken worden absoluut complementair aan het ruimte geven aan rouw en verlies in het leven van kinderen. Leren hoe te rouwen kan niet, maar kinderen kennis laten maken met allerlei bouwstenen voor rouw is wel degelijk mogelijk en voor grote waarde bij het integreren van persoonlijk verlies in het levensverhaal. Meer leren over emoties, ze herkennen en er uiting aan kunnen geven is een essentiële bouwsteen voor rouw.

Praktische handvatten

Dit boek geeft absoluut praktische handvatten om emoties bespreekbaar te maken en echt een plek te geven in het leven van kinderen. Dit kan op momenten met de hele klas en tegelijkertijd kan het van waarde zijn om dit boek erbij te pakken wanneer een kind worstelt met een bepaalde emotie. Het komende schooljaar ga ik met de kinderen op ontdekkingstocht door dit boek en voegen we waardevolle inzichten, tools en metaforen toe aan de schatkist van de klas.

Tips voor in de klas

• Schatkist. Zorg aan het begin van het schooljaar voor een fysieke schatkist die je gedurende het voorlezen & ontdekken van het boek vult met metaforen, teksten, overdenkingen en doe-activiteiten die de kinderen fijn vinden. Dit kun je bijvoorbeeld doen door met kleine pictogrammen en woorden en zinnen briefjes te maken. Zo bouw je aan de actieve dingen die kinderen kunnen doen om om te gaan met emoties en gevoelens.
• Herinner-toolkit. Ook hier kunnen bepaalde oefeningen en zinnen een onderdeel van worden. Voeg ze door een woord of symbool toe aan de herinner-toolkit van de klas. Misschien zijn er kinderen in jouw klas die rouw en verlies meemaken, een dierbare moeten missen of te maken hebben met een andere levensveranderende gebeurtenis. Kinderen kunnen wanneer ze willen herinneren en herdenken zelf een keuze maken uit de herinner-toolkit.

Een van mijn pijlers ten aanzien van leren over de dood, rouw en verlies is met kinderen ontdekken wat troosten inhoudt. Wanneer kinderen dingen meemaken die verdrietig zijn, dan willen de mensen om hen heen ze graag troosten. Maar wat is troosten?  En is het niet fijn om aan kinderen uit te leggen dat troosten niet betekent dat het verdriet direct weg moet zijn? Dit hartverwarmende prentenboek kan op een fijne manier ondersteunen bij meer leren over troosten. Dierenvriendjes Marty en Stella laten dit in woord en beeld zien.

De regen(boog)

Voor mij staat de regen in dit verhaal symbool voor allerlei dingen in het leven die je meemaakt en die ervoor kunnen zorgen dat je je verdrietig voelt. De ander kan het niet voor je oplossen, maar nabijheid kan fijn zijn. Marty laat zien dat hij Stella ziet en bij haar blijft. In eerste instantie gaat hij op zoek naar wat er aan de hand is en wat zou kunnen helpen. Precies wat kinderen vaak ook doen. Marty komt er achter dat samenzijn soms voldoende is. En dan is daar de regenboog: mooi om met kinderen in het licht van het ontstaan van een regenboog te bespreken dat er ook lichtpuntjes zijn. Regen en zonneschijn.

Dierenverhalen

Dierenverhalen kunnen voor kinderen vaak een veilige en vertrouwde manier zijn om meer te leren over verdriet en troost en dat je samen kan lopen. Marty en Stella laten ons zien dat het soms genoeg kan zijn als iemand je ziet en bij je is. En dan moet ik denken wat een docent op mijn rouw- en verliesbegeleidingsopleiding ooit zo: wanneer je samen een treinreis maakt gaat deze niet sneller, wel wordt het wellicht aangenamer. En zo kan het ook zijn met rouw en verdriet.  

Krachtige boodschap

De tekst op de achterkant vat al krachtig de boodschap van dit verhaal samen.

‘Soms zijn er geen woorden nodig om de ander te troosten. Er gewoon zijn is genoeg.’

Wat veel kinderen doen wanneer een ander verdriet voelt is de ander opvrolijken, grapjes maken en zoeken wat het verdriet kan oplossen. Hoe mooi dat we met behulp van dit verhaal een laagje dieper kunnen gaan en kinderen (en onszelf) op deze manier een waardevolle levensles meegeven.

Bevestiging van verdriet

Deze zin die ik ooit las in een speciale editie van het filosofie magazine.

‘We onderschatten de machteloosheid die de grondslag is zowel van verdriet als troost. Troost kan alleen verdriet bevestigen, niet wegnemen.’ Cornelis Verhoeven

Het is me bijgebleven en het bevat een belangrijk element in hoe we omgaan met kinderen en hun verdriet. En hoe we kinderen meer kunnen leren over troosten. Laten we ook op school een omgeving creëren waar er ruimte is voor verdriet. En daar kunnen Marty en Stella in dit mooie verhaal een mooie rol in spelen. 

Tips voor in de klas.

Troost in de klas. Gebruik dit verhaal om samen te kijken hoe je naar iemand kunt troosten. Je kunt benadrukken dat het verdriet niet gelijk weg is, maar dat het fijn kan zijn als er iemand bij je is.

Een hotel is voor veel kinderen een bekend fenomeen: ze zijn er zelf weleens geweest of weten wat de functie van een hotel is. Ze kennen het concept van verschillende kamers waarin allerlei gasten logeren. Op deze manier is het voor jonge kinderen al goed mogelijk om te transfer te maken naar een gevoelenshotel. Want hoe tof en overzichtelijk om dan in de kamers kennis te maken met allerlei gevoelens en deze misschien ook nog eens bij jezelf te herkennen. De manager van dit speciale hotel leert ons er van alles over.

‘Gevoelens heb je in allerlei soorten en maten. Sommige zijn groot andere zijn klein.’

Plek

Gedurende het verhaal komen er verschillende gevoelens voorbij. En allemaal verdienen ze een plek in hotel: een eigen kamer. De manager geeft aan in te checken bij Dankbaarheid als het even teveel wordt:  een mooie link bij mijn Rouwpaspoort. Ook daar nodig ik kinderen uit om dankbaarheidslijstjes te maken wanneer ze daar behoefte aan hebben.

Helpende metaforen

De metaforische taal is prachtig en krachtig. Want door dit verhaal leren we meer over de eigenschappen van gevoelens. Bijvoorbeeld dat ze komen en gaan. Soms kan het druk zijn in het hotel en zou je willen dat sommige gevoelens alvast uit zouden checken. Er zijn verschillende gevoelens die voorbij komen: soms sneller en een andere keer juist trager. En ook zijn er gevoelens die meer helpend zijn, zoals zelfvertrouwen, trots en liefde.

‘Als liefde komt logeren, is alles de moeite waard.’

Beleven en delen

Dit boek biedt verschillende mogelijkheden voor beleven en delen. Dit kan bijvoorbeeld door kinderen zelf, in de stijl van de illustraties van het boek, een eigen gevoelenshotel te laten vormgeven. Zelf deed ik dit als keuzeopdracht in de klas. Zwart papier, krijt en al tekenend kon ik met de kinderen die voor deze opdracht bezig waren, een mooi gesprek voeren over gevoelens. De kinderen waren vrij om zelf de kamers en hun bezoekers te bedenken. En dan is in sommige tekeningen een behoefte te lezen: welk gevoel maken ze zichtbaar?

‘In het Grote Gevoelenshotel is het nooit saai. Maar wat gevoelens er ook langskomen, ik weet dat ze altijd weer vertrekken.‘

Veilige verbinding

Dit boek schept door middel van de herkenbare functie van een hotel en met de manager die ruimte geeft aan de verschillende gevoelens, een veilige verbinding om in de klas gevoelens bespreekbaar te maken. Ook geeft dit verhaal je handvatten om taal te vinden om met kinderen in gesprek te gaan. Een boek om in verschillende klassen regelmatig terug te laten komen. Want hoe mooi als ook de klas als Gevoelenshotel kan dienen met de leerkracht én kinderen als manager van onze eigen gevoelens.

Tips voor in de klas

• Creatieve opdracht. Geef kinderen zwart papier en pastelkrijt. Ze kunnen hun eigen hotel vormgeven. Eventueel help je met het neerzetten van een kader.
• Dankbaarheidslijstjes. Met de hele klas aan de slag met Dankbaarheid. Mooi om in navolging op het boek de kinderen in te laten checken bij Dankbaarheid. Waarvoor voel jij je dankbaar? Je kunt met de klas een collectieve lijst maken of kinderen eigen lijstjes laten maken.  
• Manager. Wat zou jij als manager over de gevoelens in jouw hotel willen vertellen?

Een boek vol rijke taal en metaforen voor het bespreekbaar maken van gevoelens. Tijdens het voorlezen in mijn groep 2 viel het me op dat ook de diepe denkers werden aangesproken door dit verhaal. Een heerlijk voorleesboek met een zomerse vibe, mooi geïllustreerd en met mogelijke aanhaakmomentjes voor kinderen die eventueel iets willen delen over hun eigen gevoel en levensverhaal.

‘Anna is soms helemaal gevuld met donkerblauwe wolken, maar meestal is het lichtgeel in haar hoofd.‘

Gewoon Anna

We maken kennis met Anna, gewoon Anna zoals het verhaal zegt. En Anna heeft allerlei eigenschappen en gevoelens. Ze vindt ook dingen spannend, zoals onder water zwemmen en wennen in groep 3. De korte hoofdstukjes worden kernachtig samengevat in de titel. De illustraties zorgen voor een verdieping van de onderwerpen en geven tegelijkertijd op een sfeervolle manier lucht aan de thema’s die besproken worden. Een van mijn favoriete afbeeldingen is de grote illustratie waarop verschillende mensen aangeven waar ze bang voor zijn.

Kriebels in Anna’s buik

‘In Anna’s buik kriebelt het alsof er beestjes wonen, ontelbaar veel beestjes. Ze vliegen en zwermen zo wild als ontsnapte bijen of verhuizende mieren.’

Deze mooie zin verwijst uiteraard naar de titel van het boek. En benadrukt ook hoe Anna haar gevoelens beleeft. Wat ik een absolute verrijking vindt is dat de schrijfster er een weetje over mieren aan toevoegt. Er zijn altijd kinderen die juist zo’n informatief feitje oppikken en daardoor geboeid blijven luisteren naar het verhaal. Bovendien beschrijft dit korte hoofdstukje wanneer Anna deze kriebels in haar buik kan hebben. Mooie concrete voorbeelden die kunnen zorgen voor herkenning.

Weerbericht

Het buitenzwembad met het bijbehorende weerbericht verdeelt deze verhalenbundel onder in delen: zonneschijn, wolken, regen, onweer en ‘de zon komt terug’. En ieder overkoepelend weerbericht bevat weer een aantal korte hoofstukjes die hierbij passen. We volgen Anna in alledaagse situaties, overdenkingen, levensvragen en dilemma’s. De metaforen en beschrijvingen werken als een veilige verbinding om gevoelens bespreekbaar en herkenbaar te maken. Bovendien kun jij als leerkrachten op een aantal onderwerpen extra aanhaken door de metaforen in de klas ook uit te werken. Zie hiervoor de suggesties bij de tips voor in de klas.

Levensvragen

Mogelijk ken je wel die vragen die kinderen soms stellen en waar je niet direct een antwoord op hebt. Het hoofdstukje ‘Wat Anna zich afvraagt’ geeft ruimte aan deze vragen. Anna heeft allerlei vragen en deze worden opgesomd. Deze opsomming benadrukt  dat de ruimte die kinderen krijgen om vragen te stellen, belangrijker is dan het goede antwoord. Soms is dat goede antwoord er niet en herkennen we wellicht dezelfde wil om bepaalde levensvragen te ontraadselen ook bij onszelf.

De reis van de ziel

Een gesprek met oma bespreekt de mogelijke reis van de ziel. Ik vind het heel mooi als dit soort onderwerpen een plek vinden in een boek waarin allerlei onderwerpen aan bod komen. Dit benadrukt de plek van de dood in het alledaagse leven. En door een boek als dit voor te lezen, laat je kinderen zien en horen dat deze onderwerpen ook een onderdeel zijn van het schoolleven. We leren kinderen dan dat levensvragen gesteld mogen worden, dat het erbij hoort en dat we deze onderwerpen mogen onderzoeken en ontraadselen. Daarom een absolute verrijking voor de schoolbibliotheek.

Tips voor in de klas

• Chocoladetaart-gevoel. Wanneer heb jij weleens het chocoladetaart gevoel? Of hoe zou jij een fijn gevoel omschrijven?
• Straciatella-troost. Welke troost bedenk jij? Kijk samen naar allerlei verschillende soorten troost in jullie klas. Mogelijk komen deze soorten troost op een later moment nog van pas. Aanvullende tip: laat ieder kind zijn speciale troost op een papiertje schrijven en verzamel deze troost ideeën in een pot of mooi doosje.
• Vragenlijst. Wat de klas zich afvraagt. Anna vraagt zich allerlei dingen af. Maak samen met de kinderen een vragenlijstje. Zoals vaak gezegd wordt, is de ruimte voor de vragen belangrijker dan altijd de goede antwoorden. Soms hebben we deze ook niet.
• Jouw weerbericht. Om in te checken of gedurende de dag kunnen kinderen met behulp van het weerbericht hun gevoel aangeven.

Boeken over het verlies van een broer, ze raken me extra. En ik kan ook zeggen dat ik het daarom zo extra fijn vind dat deze boeken geschreven worden voor kinderen. Dit boek kan prachtig voorgelezen worden aan een hele klas. De verschillende elementen in dit boek, de diepere boodschappen en de mooie connecties tussen de dieren- en mensenwereld zijn een verrijking voor ieder kind. En een kind dat rouw en verlies meemaakt zal hier wellicht extra erkenning in kunnen vinden. Mooi voor jou als leerkracht om te volgen waar dit kind op aanhaakt.

Tijd

´Ergens in het afgelopen jaar draaide de tijd om. Het was niet meer tijd optellen, het werd aftellen.´

Het tijdsaspect loopt als een rode draad door het verhaal van Pim heen. Gaat het bij een verlies van een dierbare eerst over hoe lang geleden het is, dan komt er een punt dat je  gaat aftellen naar een belangrijke dag. In dit geval gaat het over de sterfdag van Huug, de broer van Pim.  De beleving van tijd wordt benoemd in data en het benoemen van hoeveel dagen nog. Tevens start elk hoofdstukje met een klokje erboven.

Voor en na

Dat alles is veranderd sinds het overlijden van Huug, komt goed naar voren in het verhaal van Pim. Eerst was alles nog normaal, zo wordt verteld vanuit het perspectief van Pim. Dit voor en na-aspect kan een herkenbaar thema zijn voor kinderen die een dierbare moeten missen. En wellicht herkennen ze ook dat familie, in dit geval de papa en mama van Pim, zich anders gedragen.

‘Ik kijk om me heen. De bekers, de zeep, de koffiezetter. Alles staat nog op dezelfde plek als een jaar geleden. Alsof er niks aan de hand is. Alsof we nog precies hetzelfde zijn. Maar dat zijn we niet. Totaal niet.‘

Vriendschap

Pim bouwt een avontuurlijke vriendschap op met Thilo. Deze vriendschap lijkt het aspect ‘verder leven’ te benadrukken en tegelijkertijd brengt deze vriendschap ook een mooie verbinding met Huug tot uiting. Deze vriendschap brengt haar dichter bij haar broer. Met een heerlijk vleugje fantasie waarbij kinderen kunnen dromen over een ruimtereis, net als Thilo. En tevens zien we dat ook hij iemand moet missen. Mooi hoe dit in het verhaal samengebracht wordt.

Kauw

Aan het begin van deze blog schreef ik al over de dierenwereld en mensenwereld die in de verhaal samenkomen. Huug had een speciale band met Kauw, hij zorgde voor dieren.  En de Kauw komt in het verhaal regelmatig terug. Regelmatig zorgt de dierenwereld voor een veilige basis om thema’s als de dood, rouw en verlies te verkennen. Als het ware vliegen we een beetje met Kauw mee door het verhaal en lezen zo ook Huug elke keer een beetje beter kennen.

Op verhaal komen

Het aspect tijd benadrukt in dit verhaal ook mooi dat het tijd kost om op verhaal te komen. Uiteindelijk zien we dat verschillende lijnen samen ervoor zorgen dat Pim het verhaal van Huug kan vertellen. Hierin komen de dimensies verlies, verbinding en verder leven in het levensverhaal van Pim samen. En zo zien we ook dat zij haar verhaal en het verhaal van haar gezin steeds beter kan vertellen.

Emoties

De schrijfster kiest voor treffende omschrijvingen ten aanzien van emoties en gevoelens. Zo heeft Pim last van een ‘Hittebeest’. Regelmatig komt dit hittebeest terug in het verhaal. En ook beschrijft ze dat woorden vast lijken te zitten bij Pim. Heel treffend.

Huugs dag

De tijd in dit  verhaal werkt toe naar Huugs dag. Een prachtige benaming voor een dag die ook zo verdrietig is. Een verbindend ritueel op deze dag zorgt voor een prachtige manier van herinneren en herdenken. En is tevens en bron van inspiratie voor het op eigen wijze vormgeven van rituelen: zelfs met een zak chips. Ik verklap er niet teveel over, want het is zo mooi om zelf te lezen.

Een boek voor Gouden levenslessen

Het is mijn missie dat de dood, rouw en verlies op laagdrempelige wijze in het onderwijs worden geïntegreerd. Kinderen hebben behoefte om meer te leren over deze onderwerpen die ook zeker een onderdeel zijn van het alledaagse schoolleven. En hoe mooi dat dit met zo’n mooi boek als dit kan. Zo mooi om vanaf groep 6 of 7 voor te lezen.

Tips voor in de klas

• Herken jij het hittebeest? Laat kinderen eventueel aangeven of ze dit herkennen bij zichzelf? En in welke situaties?
• Titel. Waarom is deze titel gekozen denk je?
• Sommige dagen zijn speciaal. Hier zien we dat er een speciale dag is voor Huug: Huug’s dag, Heb jij ook zo’n speciale dag voor iemand? En wat doe je op zo’n dag?

Dit boek is een absolute musthave voor in jouw klas als je het belangrijk vindt om aandacht te besteden aan emoties. Samen met grote en kleine hond kun je in beeld en taal inzoomen op verdriet en tranen.

Wereld vol tranen

De tekst is beknopt en krachtig. De illustraties erbij maken het een compleet geheel. Een wereld vol tranen om in te duiken. Kinderen worden uitgenodigd om mee te voelen met grote hond. En om via grote hond na te denken over zichzelf en de boodschap mee te krijgen dat tranen en verdriet erbij mogen horen. En ook het perspectief van kleine hond zal voor veel kinderen herkenbaar zijn. Want als iemand in jouw buurt verdrietig is, wat kun je dan doen?

Opgezwollen reuzenhond

‘Soms weet je niet hoe het komt dat je je verdrietig voelt.’ Een zin die ik mijzelf regelmatig hoor zeggen tegen kinderen. Daarbij vertel ik meestal ook dat je ook verdrietig kunt zijn zonder tranen die over je wangen stromen. Soms blijven tranen vanbinnen zitten. Het treffende beeld van ‘de opgezwollen reuzenhond’ kan hierbij een fijne ondersteuning zijn.

Pleisters

Dit verhaal nodigt uit om samen na te denken over iemand troosten. Zoek hier eventueel opnieuw de afbeelding bij waarbij grote hond onder de pleisters zit. Een belangrijke ondersteunende zin voor jezelf daarbij kan zijn dat troosten niet gaat over het oplossen of laten verdwijnen van verdriet. Troosten bevestigt verdriet, of misschien kun je ook wel zeggen dat het zorgt voor erkenning. Samen met de kinderen kun je nadenken of pleisters altijd helpen bij verdriet.

Je moet het zelf doen, maar je hoeft het niet alleen te doen.

Bovenstaande zin is een veelgebruikte uitspraak als het gaat om rouw, verlies en trauma. En dit boek geeft door middel van dit verhaal, deze belangrijke boodschap mee. Kleine hond is in de buurt van grote hond en samen met de kinderen kun je benadrukken dat dit fijn is voor grote hond. Zo is hij niet alleen en kan hij zijn verdriet voelen.

Ook met tranen is grote hond gewoon grote hond.

En dat vindt kleine hond fijn.

Verbindend element

De afbeeldingen zijn zoals kleurrijk en duidelijk. Iedere illustratie heeft als het ware een kernelement dat de boodschap extra benadrukt.  Dit zorgt ervoor dat je met kinderen extra stil kunt staan bij een bepaald deel van het verhaal. Ook kun je een afbeelding erbij pakken als dit past bij een situatie of gevoel in de klas. Beeld en taal werken in dit boek zo krachtig samen dat het daardoor een toegankelijk boek is om verdriet bespreekbaar en zichtbaar te maken in de klas. Een aanwinst voor iedere klas in de onder- en middenbouw van de basisschool.

Tips voor in de klas.

• Perspectief. Voel jij je weleens zoals kleine hond? Voel jij je weleens zoals grote hond?
• Lijstje. Wat bedenkt kleine hond allemaal als mogelijke reden voor het verdriet van grote hond? Maak het lijstje samen met de klas langer, waar kun je je allemaal verdrietig door voelen?

Dit boek neemt ons mee in een verdiepende zoektocht naar Epi: de opa van Olivia en Oscar. Een krachtig gekozen titel, omdat deze vraag door veel kinderen gesteld wordt wanneer ze een dierbare moeten missen. Waar is die persoon gebleven? Hoe kun je je alsnog verbinden met iemand die dood is? En misschien stellen wij als volwassenen onszelf deze vraag ook. Zo kan dit boek jong en oud troosten en verbinden met hun dierbaren.

Zoektocht

Wanneer Olivia papa en mama hoort praten over Epi, besluit Olivia een zoektocht te starten. Haar ouders zeggen dat Epi er niet meer is. Maar waar is hij dan? Dat vraagt Olivia zich af. Ze gaat als eerste naar haar broer Oscar. En later schakelen ze ook de hulp in van hun neef Thomas en nicht Saar. En hier vinden we gelijk een belangrijk element ten aanzien van rouw, verlies en kinderen. Kinderen mogen serieus genomen worden als het over deze onderwerpen gaat. Ze weten en voelen veel meer dan we soms denken.

‘Kleintjes horen alles. Grote mensen denken dat je niets doorhebt, maar je snapt meer dan ze denken.’

Verlies en verbinding

Samen halen de kinderen herinneringen op, bekijken foto’s in het fotoalbum en denken aan alle mooie eigenschappen van Epi. Een absolute verrijking voor dit verhaal over verlies en verbinding is dat Oscar en Olivia de jongere kinderen zijn, en Thomas en Saar de oudere kinderen. Zij voegen meer informatie toe aan het verhaal over Epi. Tegelijkertijd zijn het de jongere kinderen die ons meenemen de verbeeldingswereld in. Dit zal de kinderen aan wie je dit boek voorleest aanspreken.

Nu is Thomas in de war. Hij weet dat Epi er niet meer is. Maar hij weet ook zeker dat Epi er op een bepaalde manier nog wel is.

Wijze lessen

Een element dat ik graag uit dit verhaal wil lichten, zijn de wijze lessen die opa gaf. In het verhaal wordt dit beschreven als ‘luikjes openen’. En soms zijn het de jonge kinderen die ons de luikjes doen openen. Met een opmerking of iets dat ze doen zijn zij het vaak die een wijze les meegeven aan de volwassenen om hen heen. Ook aan het einde van het verhaal zijn het de kinderen die aan hun ouders willen vertellen wat ze ontdekt hebben. Zij openen de luikjes.

Het Mysterie

Kinderen ontwikkelen in feite twee doodsconcepten. Ten eerste is daar het biologische aspect van de dood waarover kinderen steeds meer begrip krijgen. Ze begrijpen vanuit eigen ervaring en ontwikkelingsperspectief steeds beter wat dood zijn betekent. Denk daarbij bijvoorbeeld aan subconcepten als onomkeerbaarheid en ontontkoombaarheid. En dan is daar het tweede doodsconcept wat gaat over ‘afterlife´: dat wat er na de dood is. In dit boek naar mijn mening krachtig weergegeven door ‘Het Mysterie’.  Niet voor niets geschreven met een hoofdletter lijkt me. En wat een mooie gesprekken kun je hierover hebben met kinderen. Bovendien laat dit begrip ruimte aan verschillende invullingen voor zingeving en betekenisgeving.

‘Het Mysterie is altijd en overal’

‘Het Mysterie is in de lucht en de wolken, maar ook in de natuur. Het leeft in alle vogels, bomen en bloemen.’

Praktisch handvat

Een verhaal rondom de dood, rouw en verlies is voor mij echt krachtig wanneer het een praktisch handvat en veilige verbinding combineert. Een verhaal dat ruimte geeft aan volwassenen en kinderen om samen deze onderwerpen te onderzoeken, bevragen en ontraadselen. Met verbeeldingskracht en symboliek die een steuntje in de rug kunnen zijn. Dit is zo’n verhaal. Samen met de toegankelijke en warme illustraties een compleet boek voor glinsterende gouden tranen.

Voortdurende band

De kinderen komen tot een ontdekking die ondersteunend is voor het leven. Ze ontdekken dat Epi overal is. Epi is in verhalen, in hun gevoel en in herinneringen. Hij is overal waar zij zijn. Een voortdurende band gaat over de grenzen van leven en dood heen. En dit verhaal benadrukt dit op toegankelijke wijze. Een aanrader voor in de klas om te leren voor en over het leven.

‘Zolang wij samen zijn en verhalen over hem delen, dan is hij overal waar zij zijn.’

Tips voor in de klas

• Verhalen delen. Over welke overleden dierbare wil jij een verhaal vertellen?
• Het Mysterie. Hoe ziet het Mysterie er voor jou uit? Eventueel kunnen kinderen dit beeldend weergeven met bijvoorbeeld krijt of verf.
• Zoektocht. Ben jij ook weleens een zoektocht gestart naar iets of iemand?
• Afbeelding. Welke afbeelding uit het boek vind je het allermooist? Zet deze een tijdje centraal in de klas. Bijvoorbeeld op een herinnerplek met een lichtje wat kinderen aan kunnen doen om aan iemand te denken.

We maken in dit verhaal kennis met Juf Selma. Op haar bakfiets gaat ze langs bij alle kinderen uit haar klas. Ze heeft interesse in hun achtergrond: hun hele levensverhaal doet ertoe. Een prachtig boek vol kleurrijke gedetailleerde tekeningen om samen met kinderen te bekijken en kennis te maken met verschillende culturele achtergronden. Een spiegel om herkenning te vinden, een venster om meer van de wereld te ontdekken (naar het citaat van Dr. Rudine Sims Bishop).

´Elk jaar ga ik een keer bij alle kinderen thuis op bezoek´, zegt de juf.

Aanhaakmoment

Tijdens de huisbezoeken van Juf Selma worden we in beeld en taal meegenomen in de thuissituaties en achtergronden van kinderen. Stuk voor stuk kunnen dit prachtige haakjes zijn voor de kinderen in jouw klas om aan te haken met hun eigen verhaal: ze kunnen door middel van dit verhaal een aanhaakmoment vinden. Misschien herkennen ze een detail van de afbeelding, of een bepaald gerecht dat Juf Selma aangeboden krijgt: van een speciale high tea tot bubble tea, baklave en baka bana.

Warmte en gezelligheid

Binnen de warmte en gezelligheid van de verschillende families komen ook eigenschappen en voorkeuren voor bepaalde activiteiten van de kinderen naar voren.  Prachtig pianospel bij Luuk geeft juf Selma een fijn gevoel. Ze hoort de muziek nog als ze naar huis fietst. En Yara maakt dubbele salto’s op de trampoline.  Nu snapt de juf waarom Yara op school moeite heeft met stilzitten.

Gevlucht

Binnen het scala aan levensverhalen komt ook dit thema aan bod. Dit kan (h)erkenning zijn voor kinderen. Zo vertelt het verhaal dat Zayn met zijn gezin gevlucht is uit Syrië. Juf Selma zoekt hem op in de tijdelijke opvang waar hij nu woont. Samen met andere kinderen zingt hij een mooi en bijzonder liedje.

‘We hebben een verrassing,’ zegt Zayn. ‘Een Arabisch liedje over vrijheid en geluk.

Linkje tussen thuis en school

Ook wanneer het rouw en verlies betreft is het belangrijk en ondersteunend wanneer er een link kan zijn tussen thuis en school. Hoewel dit boek niet speciaal over deze thema’s gaat is dit verhaal naar mijn mening wel heel ondersteunend voor kinderen en leerkrachten. Het benadrukt dat de leerkracht mag weten hoe het er bij jou thuis aan toe gaat. Dat het fijn kan zijn dat de leerkracht weet waar je blij van wordt of wat je graag doet. Ook netwerken van kinderen, steunende lieve mensen om de kinderen heen, komen in de verschillende verhalen van kinderen naar voren. Iets meer weten, het is zo’n fijne basis voor de ontwikkeling van kinderen. Hier zit de groei- en ontwikkelruimte.

Juffenhuis

Een speels element is dat de kinderen denken dat de school het huis van de juf is. Ik herken dat kinderen dit soms kunnen denken. Daarentegen fantaseren de kinderen samen in de kring over het huis van de juf: met glijbaan en snoepjesboom in de tuin. In mijn klas kwam een jongetje hier later nog op terug: die snoepjesboom had indruk gemaakt. Hoe fijn dat kinderen kunnen fantaseren over het huis van de juf of meester. En dat ook het verbeeldende element deel uitmaakt van dit verhaal.

Einde schooljaar

‘Jullie hebben van mij geleerd. Maar ik heb ook veel van jullie geleerd. Jullie zijn geweldig.’

Zo het niet super zijn om deze boodschap aan iedere klas mee te geven aan het einde van het schooljaar. Ieder kind verdient het om dit te horen. En heel eerlijk, het is natuurlijk ook echt zo. We leren zoveel van kinderen. Dit verhaal stimuleert ons om het ook echt hardop te zeggen als we dit nog niet doen. En het einde van het schooljaar is hier een geweldig moment voor.

Verbinding

Regelmatig vragen kinderen of ik bij ze thuis kan komen op een feestje. Of dat ik hun huis een keer kan komen bekijken. Bovendien valt het me op dat kinderen die in een ingrijpende tijd meemaken, hier vaak meer behoefte aan hebben. Die link tussen thuis en school lijkt dan steviger gemaakt te moeten worden. Dan heeft die verbinding tussen thuis en school meer zorg nodig.

Verzamelen

De bakfiets als symbool voor aandacht voor alle kinderen en het verzamelen van verhalen. Juf Selma die met de bakfiets als kenmerkend vervoersmiddel benadrukt hoe belangrijk de verbinding tussen leerkracht en kind is. Dat je weet hebt van de levensverhalen van kinderen en ze ‘helemaal ziet’. Een pijler die ik met Mijn gouden traan ook graag benadruk. Linkjes tussen thuis en school, zo waardevol en belangrijk. En ook ook al doe je niet aan huisbezoeken. In gedachten kun je net zoals juf Selma zijn. Rondfietsend langs alle achtergronden van kinderen om je te verdiepen in hun hele verhaal.

Tips voor in de klas

• Bedenk een huis voor de juf of meester. Bedenk iets dat het extra speciaal maakt. Je kunt het huis tekenen.
• Bij jou thuis. Stel de juf of meester komt bij jou thuis op bezoek. Wat krijgt hij/zij te eten en te drinken? Wat zou je graag willen laten zien? Wie zou de juf of meester ontmoeten?

Dit boek geeft een prachtige boodschap over het belang én de kracht van voelen. Hoe dit je kan verbinden met het verlies én verder leven. Tevens geeft dit verhaal over Pinnetje je handvatten om zowel concrete informatie over de dood, verdiepende sterrensymboliek en een voortdurende band bespreekbaar te maken met kinderen.  

Rockster

De papa van Pinnetje is een echt rockster, daar begint het verhaal mee. We zien haar papa vrolijk en met een gieter als gitaar in de keuken. Mooi om het begrip ‘rockster’ tijdens het lezen in gedachten te nemen. Het geeft een diepere betekenis aan de titel en het woord ster. Hierdoor kunnen we het concept ster een ruimere symboliek geven dan alleen de stralende sterren aan de hemel. En dat is van grote waarde in de ontwikkeling van kinderen ten aanzien van de dood en het begrip after life (=wat er na de dood is).

Sterrensymboliek

Zeker wanneer kinderen jong zijn is het fijn om extra uitleg te geven bij ‘een sterretje worden.’ Kinderen zijn nog volop bezig om het biologische concept van de dood te begrijpen en dan kan het fijn zijn om sterrensymboliek in een breder kader te plaatsen. Volg de kinderen of het kind dat je een verhaal voorleest, vooral goed in de ontwikkelingsbehoefte ten aanzien van dit onderwerp.

Dood

Op een dag komt haar papa na het fietsen niet meer thuis. Op school schreeuwt Pinnetje dat haar vader niet dood is. Fijn dat deze eerlijke tekst wordt opgenomen in het boek. De illustraties in het boek laten mooi zien welke emoties bij verlies kunnen komen kijken. De illustraties kunnen al een gespreksstarter op zich zijn. Neem zeker de tijd om te kijken welke afbeeldingen aanspreken.  

‘Op school voel ik me zo alleen’

Vlinder

Een vlindertje dat aangevlogen komt, legt een mooie verbinding tussen het element verlies en het element verder leven. Het vlindertje laat in nabijheid zien dat de tranen van Pinnetje er mogen zijn. En dan gaat het verhaal nog dieper in op het gevoel dat Pinnetje heeft. De vergelijking met een vulkaan zal voor veel kinderen herkenbaar zijn. Een visualisatie die mogelijkheden geeft om kinderen te laten ervaren.

Steunende omgeving

Dan zien we een meer ontspannen afbeelding van Pinnetje: in haar haar gedachten geeft ze papa een fijne knuffel.  De ondersteunende tekst motiveert kinderen om na te denken over welke mensen in de omgeving een steun kunnen zijn. Naar welke mensen ga je graag toe?

Herinnerdingen 

Er zijn dagen dat het beter gaat en ook zijn er dagen dat Pinnetje zich niet zo fijn voelt. Mooi dat het verhaal dit benadrukt en dat deze boodschap op deze manier bij kinderen terecht kan komen. De natuur is een fijne plek voor Pinnetje en ze vindt er dingen die aan haar papa doen denken. Ze geven haar kracht. Haar verzameling natuurschatten krijgt een mooie plek in haar kamer: een herinnerplek.

Als verassing heeft mama er een mooie foto van Pinnetje en papa bij gezet.

Voelen

‘Door te voelen ontdekt Pinnetje wat zij nodig heeft en kan zij ook weer blij zijn. Dat is zo fijn. Dat is zo fijn!’

Het verhaal sluit af met deze waardevolle en prachtige boodschap voor alle kinderen. Daarom een fijn boek om voor te lezen in jouw klas. En dan ook mooi om samen te ontdekken op welke manier je het beste kunt voelen wat jij nodig hebt. Check dan ook zeker even alle bewegingen die Pinnetje in het verhaal laat zien. Ook de binnenkant van de harde kaft laat verschillende bewegingen zien die kunnen ondersteunen bij ontspannen en voelen.

Tips voor in de klas

• Bewegen en voelen. Kijk naar de verschillende bewegingen die Pinnetje in het verhaal maakt. Laat kinderen deze bewegingen in rust uitproberen. Wat voelt voor jou het beste?
• Natuurschatten. Pinnetje verzamelt graag mooie dingen uit de natuur. Laat de kinderen hun eigen natuurschatten mee naar school nemen. Misschien willen ze er ook bij vertellen.
• Herinnerplek. Zorg voor een plek in de klas waar de natuurschatten en andere herinnerdingen neergelegd kunnen worden. Willen kinderen hier ook foto’s van overleden dierbaren neerzetten?
• Ster. In het verhaal betekent ster ook iemand die belangrijk voor je is. Wie is voor jou belangrijk?