Herdenken met kinderen op 4 mei

Vind jij het belangrijk om dit mee te geven aan kinderen? Wil jij je kinderen vertellen wat we herdenken en waarom? Allereerst zoom ik in op het begrip herdenken. Daarna geef ik tips voor herdenken met kinderen.

Herdenken

Herdenken is op een plechtige en bewuste manier denken aan een overleden dierbare of gebeurtenis uit het verleden: een gebeurtenis of dierbare in herinnering nemen. Dit herdenken gebeurt natuurlijk het hele jaar door op kleinere schaal in familie-, school- of werkring. Maar ook op landelijke schaal met collectieve belevenis: op 4 mei. En dan worden gebeurtenissen van langer geleden herdacht: de Tweede Wereldoorlog, maar ook zeker gebeurtenissen die zich korter geleden afspeelden en die nog steeds aan de gang zijn. Denk aan de mensen die niet in veiligheid zijn en moeten vluchten. Ook vandaag.

Tijdlijn

En laten we kinderen niet onderschatten, zij krijgen ook het nieuws mee, kijken het Jeugdjournaal en beseffen zich steeds beter dat vrijheid geen vanzelfsprekendheid is. Daarom is het waardevol dat kinderen meegenomen worden in de tijdlijn van de maatschappij waar ze in leven. En dat gaat dan over gebeurtenissen van langer, korter geleden en over gebeurtenissen in het nu. Herdenken kunnen we kinderen leren en meegeven. Leg ze in hun eigen taal en passend bij hun leeftijd uit waarom we vandaag herdenken. En geef ze eventueel iets te doen in aanloop naar de herdenking. Dat geeft kinderen eigenaarschap en het gevoel een onderdeel te mogen zijn van iets met zoveel lading.

Tips

• Besef je dat kinderen elk jaar meer zullen snappen van dit landelijke ritueel. Door ze jaarlijks stap voor stap mee te nemen, groeit het besef dat dit iets belangrijks is. Rituelen verbinden!
• Oorlog kan een abstract begrip zijn. Soms roept het angsten op bij kinderen. Je kunt dan vertellen dat we juist herdenken omdat we ook willen benadrukken dat we nu leven in vrijheid. En dat we er met z’n allen aan werken en om in vrijheid te kunnen blijven leven.
• Gebruik een prentenboek om het naar de wereld van de kinderen te halen. Bijvoorbeeld ‘de kleine soldaat’ of ‘op de vlucht’.
• Leg uit: met alle mensen in Nederland 2 minuten stil zijn is respect hebben voor alle oorlogsslachtoffers, vroeger en nu.
• Pluk samen met de kinderen mooie bloemetjes die ze neer kunnen zetten thuis. En leg hierbij de link met de bloemenkransen die bij de verschillende monumenten in heel het land neergelegd worden. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Wist je dat er kransen worden neergelegd omdat deze staan voor oneindigheid. Want je ziet de vorm van een cirkel in een krans. De kransen benadrukken dat we altijd aan deze mensen en aan de gebeurtenissen van toen zullen denken.’
• Verplicht jonge kinderen niet om stil te zijn, maar laat ze bijvoorbeeld spelen of tekenen terwijl de televisie aan staat. Wel kun je aangeven dat papa en mama 2 minuten niet zullen praten. Ze krijgen meer mee dan je denkt. Uiteraard kun je van oudere kinderen meer vragen.
• Tieners kunnen weerstand hebben, laat het er zijn. Je legt nu de basis en geeft ze mee dat jij het als ouder belangrijk vindt.

Wist je dat er kransen worden neergelegd omdat deze staan voor oneindigheid. Want je ziet de vorm van een cirkel in een krans. De kransen benadrukken dat we altijd aan deze mensen en aan de gebeurtenissen van toen zullen denken.

Website

De website www.denkboek.nl leert kinderen, en volwassenen trouwens, over herdenken en vertelt verhalen van mensen die leefden in de oorlog. Je kunt zelf een herdenking samenstellen en passende rituelen kiezen. Wist je bijvoorbeeld dat er in Nederland meer dan 4000 oorlogsmonumenten zijn? Zoveel te ontdekken op deze website. Ook een verrijking voor in de klas.

Twee boekentips

De kleine soldaat legt in weinig taal en heldere afbeeldingen uit over het thema oorlog. Een boek met hoop voor de toekomst en de ervaringen die voor altijd bij je horen.

‘Op de vlucht’ is een boek dat met hele krachtige zinnen begint.

Stel je voor toch
er is oorlog

En zo wordt je meegenomen in het gevoel en de angst die veel mensen op deze wereld moeten voelen. Heel waardevol om met kinderen te bespreken.

Een verhaal over afscheid nemen van een thuisland.
Over de angst die daarbij komt kijken.
Een verhaal over wennen in een nieuw land. Je welkom voelen en soms niet.

Weer in de klas, tips om te herdenken

4 en 5 mei vallen eigenlijk overal in de meivakantie. En bij terugkomst op school, als de vakantie wordt besproken, kun je natuurlijk alsnog stilstaan bij deze belangrijke dagen. Je geeft kinderen de belangrijke boodschap mee dat herdenken erbij hoort. Maak kinderen bewust van het feit dat deze dagen er ook toe doen en zoek naar een manier om. al is het maar kort, aandacht te besteden aan 4 en 5 mei.

• In veel klassen wordt na de vakantie gestart met de werkvorm ‘ Ga staan als’. Voeg bijvoorbeeld de volgende zinnen toe aan de ‘na-de-meivakantie-editie’: ga staan als je twee minuten stil bent geweest. Ga staan als iemand van je familie twee minuten stil was. Ga staan als je bloemenkransen hebt gezien op televisie. En zo kun je nog meer zinnen toevoegen.
• Maak samen met de kinderen een woordveld rondom ‘herdenken’. Kinderen kunnen hier hun eigen ervaringen in kwijt. Hoe herdenken zij thuis?
• Bekijk klassikaal (midden- en bovenbouw) de website www.denkboek.nl, kies een verhaal uit en maak gezamenlijk een herdenking en bekijk deze online.
• Lees een boek voor (zie tips hierboven) en maak hier een dieper moment van door na het boek een minuut stil te zijn. Dit kan een mooie toevoeging zijn aan leren herdenken.
• Zet het gedicht van DR. F.M. Wibaut centraal en laat kinderen hierop reageren. Ook kunnen er tekeningen bij gemaakt worden.

‘Er is maar een land: de aarde

Er is maar een volk: de mensheid

Er is maar een geloof: de liefde’

DR. F.M. Wibaut

Een doodgewoon doeboek

Toen ik het boek kocht en later doorlas, kon ik niet stoppen met kijken en lezen. Ik wist het meteen, dit boek verdient een eigen blog. Omdat ik zoveel mogelijkheden zie voor ouders, leerkrachten, kindercoaches en andere volwassenen die kinderen met verlies echt zien. Natuurlijk om het cadeau te geven. Maar zie ook de kans om het boek zelf te lezen en laat je inspireren door de verrassende invalshoeken. Ik probeer een beschrijving te maken, maar ga het vooral zelf beleven. Want dit boek is een prachtige reis: ook voor volwassenen.

Verhaal van Kariene

Het doeboek start met het verhaal van Kariene, de maakster zelf. Kariene verliest haar vader als ze elf is. Wanneer Kariene volwassen is ontmoet ze de moeder van Elin. Deze ontmoeting stimuleerde haar dit boek te maken. Want ook Elin moet haar vader missen. Karien schreef en tekende alles wat haar geholpen heeft. De mooie boodschap die in dit boek zit is dat het verlies voor altijd bij je hoort, het is jouw puzzel van het leven.

Voelen, tijd en kijken

Aan de hand van deze drie hoofdthema’s wordt op creatieve wijze de veerkracht gestimuleerd. Kariene legt uit dat er een plekje was in haar lichaam dat alles wist, zoveel meer dan je hoofd dat soms juist paniek en onrust veroorzaakt. Voelen geeft vertrouwen en rust.

Ook is tijd een belangrijk element: herinneringen, mooie momenten maar ook moeilijke dingen die je hebt meegemaakt. Via tijdlijnreizen kun je overal naar toe, en het mooiste is, je kunt altijd terug naar het nu.

Met de brillenwinkel als metafoor worden kinderen uitgedaagd om na te denken over welke bril ze opzetten, wanneer ze naar hun eigen leven kijken. Met oefeningen die je spelenderwijs kunt doen. En die ook zeker voor volwassenen uitdagend kunnen zijn. Je wordt meegenomen in tekeningen die kinderen uitnodigen om na te denken over hun eigen wijze van omgaan met datgene wat hun leven voorgoed heeft veranderd.

Taal  

Ik vind de taal die Kariene gebruikt echt fantastisch. Woorden als tijdreisje, lanterfanten, vertoveren, levenseiziger en levensuitvinder: ze prikkelen jouw ervaring, beleving en kijk op dat wat je hebt meegemaakt. En kan ik er nog zoveel meer noemen, echt waar. Het boek staat er vol mee. Dit soort woorden zetten mijn gedachten aan en zien direct de mogelijkheden voor in de klas. Een les over reizen over jouw eigen tijdlijn. Zou dat niet heerlijk zijn?

Je bent niet alleen

Misschien vind ik dit wel de krachtigste boodschap in het boek. Ik weet dat ik hier als jong meisje op de basisschool heel erg mee worstelde: het gevoel anders te zijn. De verhalen van andere kinderen kende ik niet. En het werkt echt, wanneer je dit boek doorleest voel je de erkenning en herkenning door de tekeningen op de bladzijden heen. Ook omdat Kariene haar verhaal vertelt en je zo meeneemt door het hele doeboek heen en je door prikkelende vragen en opdrachten op veerkrachtige wijze naar jouw eigen levensverhaal laat kijken. 

‘Je bent niet alleen, want ik ben er met mijn verhaal. En dat verhaal van mij raakt aan het verhaal van Elin. En dankzij de ontmoeting van mij en haar moeder begon dit boek.’

Vijf lockdown inspiratietips voor leerkrachten

Wow, wat een nieuws. Ik denk dat ik niet helemaal verwacht had dat ook de scholen nu al dicht zouden gaan. In ieder geval niet het PO. Ik was ik nog bezig met een blog met herinnertips voor in de klas, ik besluit deze blog nu direct om te vormen tot een blog die jou als leerkracht een beetje steun en vertrouwen geeft en wellicht inspiratie om de verbinding met jou klas te houden.  

Een situatie die ineens helemaal anders is, dit heeft zeker elementen van rouw in zich. En wanneer we dit meemaken schieten we vaak in overlevingsstrategieën. Misschien herken je dat bij jezelf: je gaat plannen maken, overleggen met collega’s, manieren bedenken om de klas bij elkaar te houden of misschien wacht je wel even af. Allemaal heel begrijpelijk en eenieder doet dat op zijn eigen manier. Ik herken het ook zeker bij mezelf en probeer te bedenken wat ik kan doen voor mijn klas

Ik zet mijn eerste ideeën ter inspiratie op papier. Er geen goed of fout, maar misschien heb je er iets aan.  En ook hoor ik graag jouw aanvulling.

Heb vertrouwen in sterke schouders

Ongetwijfeld gaat er allemaal nieuws komen over resultaten, achterstanden en tijd die we missen. En je hoort me niet zeggen dat het er niet is. Alleen denk ik dat het veel meer gaat om hoe kinderen hier mee om leren gaan. De levenslessen die ze leren en de ze veerkracht die ze opdoen.

Hoe moeilijk het soms ook is. Laat je als leerkracht niet gek maken, vertrouw op jezelf en de basis die je in de eerste vier maanden van dit schooljaar al hebt gelegd. En vertrouw op de sterke schouders van kinderen, en natuurlijk die van jezelf.

Maak morgen een groepsfoto in de kerst-versierde klas

Zet deze foto op de groepssite, stuur ‘m naar de ouders, of geef de foto mee naar huis. We kunnen dan wel niet met Kerst op school zijn, dan nemen we de klas een beetje mee naar huis.  

Geef aandacht aan wat je wilt achterlaten in 2020 en kijk naar de toekomst

Denk samen na over de vraag: Wat laat je liever achter in 2020? Daarna kun je praten over waar de kinderen naar uitkijken. Een blik op de toekomst geeft kracht. Je geeft aandacht aan de realiteit, en geeft perspectief.

Zoek een vast herkenningspunt in jouw klas.

Elke klas heeft wel een symbool, herkenningspunt, boek etc. dat een vast baken is in jullie klas. Dit kan ook een zin of woord zijn. In sommige klassen wordt gewerkt met een klassenpop. Stel deze centraal in de online lessen: af en toe, hoeft niet altijd. Maar dit geeft herkenning en legt een verbinding tussen thuis en school.

Zelf werk ik met de glunderketting en dit is een symbool voor de klas als geheel. Deze zet ik dan ook weer centraal in eventuele online lessen. Of ik stuur een foto van mijzelf met de ketting wanneer kinderen online werk toesturen. 

Werkwoorden voor de leerkrachten

Wanneer ik met leerkrachten praat over rouw en verlies op school, denk ik graag in werkwoorden voor de leerkracht. En dan andere werkwoorden dan die we misschien normaal gewend zijn. In situaties rondom rouw en afscheid, en in dit geval een situatie die ineens anders is, gaat het niet over oplossen. Je kunt de realiteit niet veranderen. 

Wij gaan graag in de actiestand: we zijn doeners. En in deze situatie is ‘zien’ misschien wel het allerbelangrijkste werkwoord voor de leerkracht. Het gaat dan om het kind zien en daarna pas de leerling. Een gevleugelde uitspraak van Luc Stevens.

‘Eerst het kind, dan de leerling’

Want als je de connectie met de kinderen houdt, zet je je basis die je in de klas hebt gelegd voort in januari. Daar heb ik alle vertrouwen in.

Chocoladelettersymboliek 

Deze periode leent zich bijvoorbeeld goed voor chocoladeletter symboliek. Geef een kind of volwassene de eerste letter van de naam van diegene die gemist wordt. Een moment van erkenning, aandacht kunnen hebben voor diegene die er niet meer is. En zo is diegene er toch bij, al is het op een heel andere manier. Het verdriet kan aangeraakt worden. In deze blog beschrijf ik de chocoladelettersymboliek van een moeder en geef ik tips voor in de klas. Wil je meer tips rondom sinterklaas, rouw en kinderen: lees dan de blog die ik eerder schreef. 

Inspirerend berichtje 

Zo ontving ik onlangs een berichtje van een moeder die voor haar twee dochters van 15 een chocoladeletter kocht: de ‘P’ van papa en de eerste letter van zijn naam. Een inspirerend berichtje. Want dit was in deze tijd een moment van erkenning, voor de dochters en de moeder. 

Bij elke hapje dichtbij 

De dochters van vijftien jaar vonden het mooi om de letters te zien. Steeds als ze een hapje nemen, is het gevoel dichtbij. Hun vader mag er ook nu nog zijn. Een toegankelijke manier in deze tijd om te denken aan wie je mist.

De moeder schreef er een gedichtje bij en met toestemming deel ik dit gedichtje. Laat je inspireren

Lieve meiden

Welke letter je in je schoen treft is om het even…..

Sint kan jullie wel de letters van jullie naam geven

Maar hij bedacht ineens een ander plan

Omdat je de persoon met deze letter helemaal niet missen kan

Sint

Chocoladelettersymboliek in de klas 

In de klas worden vaak letters gekleurd en geknutseld in deze periode. Vaak wordt hiervoor de eerste letter van de naam van een kind gekozen. Maar wat gebeurt er als je kinderen de letter van een lief familielid laat kiezen. Dit geeft gelijk de ruimte aan kinderen die iemand moeten missen om deze letter te kleuren of te maken. 

Zo’n activiteit schept ruimte voor verhalen en kan een aanhaakmomentje voor kinderen zijn om te vertellen over diegene die ze missen. 

Begin de activiteit bijvoorbeeld als volgt: 

-Vandaag kiezen we letter van iemand die we heel lief vinden, aan wie we soms extra denken of de letter van iemand die we missen. 

-Deze letter gaan we mooi versieren en kleuren. 

-Om de letter heen of juist in de letter, kun je mooie herinneringen schrijven aan diegene die je mist. Bij jonge kinderen kun je dit samen doen. 

Tips: 

-De letter lamineren maakt deze geschikt om neer te leggen op de begraafplaats. 

-De letter (bij voorkeur een iets kleiner formaat) kan ingelijst worden voor in een koesterhoekje. 

-Eventueel kunnen er meer letters gemaakt worden om aan familieleden te geven: de mensen die ook veel denken aan diegene die gemist wordt. 

-Wanneer de hele klas iemand moet missen, kan de letter gegeven worden aan de nabestaanden. Ook mooi als er dan herinneringen of troostwoorden omheen staan. 

-De letters een tijdje ophangen in de klas, maakt de mensen die gemist worden, of aan wie extra gedacht wordt een beetje aanwezig in de klas. 

Wil je meer weten over symboliek en herdenkingsrituelen voor kinderen. Kijk dan eens bij Ik denk aan je.

Verlanglijstje van een kind in rouw 

Wat zou er staan op het Sinterklaasverlanglijstje van een kind dat rouwt? Misschien is er wel een gelovig kind dat al kan schrijven: en dit kind schrijft op zijn lijstje zet dat hij zijn vader terug wil. Of dat zijn ouders weer bij elkaar komen. En dan waarschijnlijk opgeschreven onder het spectaculaire speelgoed dat hij ook wil hebben. Want dat zijn kinderen: ze lijken de rouwbeleving in en uit te gaan, ze rouwen in stukjes.

‘Sinterklaas, mag ik mijn vader terug’

Jongere kinderen zeggen het misschien spontaan of vragen het daadwerkelijk aan Sinterklaas. Zoals een paar jaar geleden een meisje die op school aan Sinterklaas vroeg of ze haar vader terug kon krijgen. Sinterklaas moest even slikken. Er zullen ook kinderen zijn die het denken en niet durven zeggen. Die aanvoelen dat het moeilijk is voor hun ouders of directe omgeving.  En oudere kinderen snappen natuurlijk dat de overleden persoon niet meer terug kan komen, maar feestdagen kunnen extra dat gevoel van gemis activeren; bij kinderen én bij volwassenen.

Alles is anders  

Stille verlangens, uitgesproken verlangens. Er spreekt een behoefte uit. Kinderen zoeken de verbinding met hoe het vorig jaar was, hoe het was voordat hun levensverhaal voorgoed veranderde. Dat mama altijd pepernoten bakte en nu oma. Maar nu is alles anders. Of dat je kleine broertje op 5 december altijd al een uur voor het raam stond te kijken of hij Piet aan zag komen. Wiebelend van spanning. Dit jaar staat hij er niet meer. Of dat kinderen Sinterklaas twee keer vieren omdat hun ouders gescheiden zijn.

Cadeautjes, plezier en gemis 

Het kan zijn dat een kind niets laat merken, zeker als er tijdens het vieren een feest meer mensen zijn. Een kind wil zijn kwetsbaarheid niet tonen maar kan het van binnen heel moeilijk hebben. En uiteraard willen kinderen ook gewoon plezier hebben en cadeautjes ontvangen. Hieronder zet ik een aantal tips uiteen voor het vieren van Sinterklaas wanneer er veel veranderd is in het gezin of in de directe omgeving. Deze tips zijn ook van toepassing in klassen en groepen.

In het gezin: 

1. Leg een kind uit hoe jij je voelt. Het tonen van oprechte gevoelens is belangrijk. En daarbij leg je uit dat dit niet door hem komt, maar door de situatie. Door de eigen gevoelens te tonen en uit te leggen geef je kinderen het goede voorbeeld.
2. Vertel een kind dat zijn gevoel er mag zijn. Kinderen kunnen blij zijn omdat ze een mooi cadeau krijgen en kort daarna heel verdrietig zijn; op dat moment voelen ze de pijn van het gemis. Benadruk dat dit mag en dat het erbij hoort. Ook kan het zijn dat kinderen zich heel blij voelen en bijvoorbeeld niet hoeven te huilen. Hier kan dan schuldgevoel bij komen kijken. Maak kinderen duidelijk dat ze blij kunnen zijn en plezier kunnen hebben. Dit doet niets af aan hun gemis.
3. Bekijk wat werkt voor een kind en de omgeving (familie). Voel je niet verplicht om aan alles mee te doen. Eenieder rouwt op eigen wijze en het verschilt wat goed voelt. Blijf bij jezelf. En kijk goed naar de voorkeuren van een kind.
4. Houdt zoveel mogelijk vast aan tradities die gewoon zijn in het gezin. Dit geeft kinderen houvast en veiligheid. Tevens zullen ze de warmte van het samenzijn tijdens het Sinterklaasfeest ervaren. Ook als er verdriet is. Het doorleven van de pijn is een belangrijk element in de rouwverwerking.
5. Vorm samen een nieuw ritueel om te denken aan diegene die je mist. Dit nieuwe ritueel kan hand in hand gaan met de tradities die er waren. Een nieuw ritueel geeft de verandering op een veilige en liefdevolle manier vorm. 

In de klas: 

1. Benoem het verlies in de klas. En geef aan dat het voor het betreffende kind een moeilijke tijd is. Dat tijdens feestdagen het gemis extra pijnlijk kan zijn.
2. Doe iets samen met de klas. Laat de kinderen eventueel een gedicht maken voor het kind. Of een andere tekst bedenken op een bekende Sinterklaasmelodie.
3. Bedenk met de klas een ritueel. Wanneer een kind uit de klas is overleden, dan kan de klas een ritueel bedenken om het kind te gedenken. Even stil zijn met z’n allen voorafgaand aan het feest bijvoorbeeld. Er kan een kaarsje branden, iets voorgedragen worden.
4. Geef als leerkracht een kleine krachtgever aan het kind. Bijvoorbeeld een kaart met kleine tekst, een mooie steen etc. Zie ook hieronder bij wat je het kind kunt geven.

Dingen die je kunt doen of geven:

1. Sta voorafgaand aan pakjesavond met z’n allen stil bij het verlies van een dierbare. Er kunnen een paar mooie woorden gezegd worden. Eventueel in dichtvorm.
2. Maak met de kinderen een Sinterklaaslichtjeshouder, bijvoorbeeld van een oude jampot. Dit lichtje kan branden bij de foto van diegene die er niet meer is.
3. Geef het kind in de schoen of op pakjesavond een cadeau wat een onderdeel kan zijn in het rouwproces. Bijvoorbeeld een fotolijstje (eventueel met versiersels om zelf te versieren naar eigen smaak), een medaillon met foto, een herinneringskoffertje, een dagboek. Uiteraard zit dit cadeautje tussen andere luchtigere cadeautjes die het kind wil hebben. Echter, zo’n specifiek cadeau geeft het kind erkenning en vertelt dat het gemis er mag zijn. Ook tijdens gezellig samenzijn; het wordt niet vergeten.
4. Geef het kind een steun gevend gedicht; dit kan ook uit ‘Sinterklaas’ zijn naam.
5. Geef het kind een bijzondere edelsteen; bijvoorbeeld de granaat, de heliotroop en de onyx. Stop dit in een mooi doosje met een uitleg erbij.
6. Geeft het kind de chocoladeletter van diegene die er niet bij is. Misschien beladen maar ook mooi. Helemaal als je een hele speciale kiest, mooi versierd.

traan

Ieder kind rouwt anders en met Mijn Gouden Traan bied ik ondersteuning aan kinderen en leerkrachten. Het is zo belangrijk dat deze kinderen gezien worden met hun ‘gouden traan’. Deze tranen geven niet alleen het verdriet weer maar ook de kracht van het kind. Mijn missie is om deze gouden tranen te laten glinsteren. Ik wil zorgen voor erkenning van het verdriet. We willen altijd maar doorgaan maar het verdriet mag gezien worden. Ik wil iets geven, wat ik zelf heb gemist. We willen in onze maatschappij altijd graag dingen oplossen, maar pijn en verdriet verdwijnen niet met een SMART doelstelling. Ik help leerkrachten de steun te bieden aan kinderen en maak het bespreekbaar. Leren over de dood, geeft het leven zoveel meer betekenis. Het levensverhaal van een kind is, zo jong als ze zijn, voorgoed veranderd, al zijn ze zich er nog niet altijd van bewust. Erkenning kan het verschil maken voor de verdere ontwikkeling.

Vier tips om vorm te geven aan vergankelijkheidsdag in het onderwijs

Een dag die in het leven is groepen door Bureau Morbidee. Een dag om de eindigheid van het leven bespreekbaar te maken. Natuurlijk kan dit op alle 364 dagen van het jaar zeker ook. Maar een dag benoemen tot speciale dag, geeft vaak extra ruggensteun. En helpt je er extra aan herinneren dat hier ook zeker aandacht voor mag zijn. Want aandacht voor de dood en verlies, leert je eigenlijk nog meer over het leven.

En als je goed oplet dan merk je dat kinderen ook onderzoek doen naar die eindigheid van het leven. Ze krijgen ermee te maken in hun persoonlijke leven én willen erover leren vanuit een ontwikkelingsbehoefte.

Daarom riep ik leerkrachten op om 22 september in de klas aandacht te besteden aan Vergankelijkheidsdag. En hoe kun je dit nu doen?

1.Lees een prentenboek voor

Lees een boek voor  dat een onderwerp als afscheid en verlies centraal stelt. Er zijn zoveel prachtige boeken die ook prima voorgelezen kunnen worden wanneer er geen acute situatie is. Check mijn boekenlijst voor suggesties.

2.Lees een gedicht voor

Lees een gedicht voor. Ik geef suggesties voor gedichten in deze blog. Met daarbij tips om een gedicht op een krachtige manier in te zetten. De symboliek van woorden kan zoveel doen. 

3.Geef ruimte aan herinneringen met Mees Kees

Samen nadenken over herinneringen: de mooie dingen die voorbij zijn en die je niet meer wilt vergeten. Een mooie introductie voor herinneringen kan dit filmpje van Mees Kees een mooi. Waarom dit zo’n fantastisch filmpje is?   Mees Kees denkt ook zelf na over zijn mooiste herinnering. Hij geeft een mooi voorbeeld en brengt eens stukje van zijn persoonlijke verhaal in. Dit kan kinderen stimuleren om ook hun verhaal te delen. De uniciteit van elk kind komt mooi naar voren. Zo heeft de jongen die zijn hamster Poef begraaft, een voorkeur voor cijfers en feitjes. Hij voorziet het project van jaartallen en andere cijfers. De moeder van Mees Kees zegt deze wijze woorden: ‘Als je iemand mist is het belangrijk dat je een plek hebt om naar toe te gaan. Alsof je een sleutel in een slot steekt en een deur opent van een kamer waar allemaal mooie herinneringen verborgen liggen.’

Bekijk hier de aflevering Hamster van Mees Kees 4.Een herdenkingsritueel in de klas 

Een klein ritueel in de klas hoeft niet veel tijd te kosten. Maar kan een hele fijne manier zijn om voor rouw en verlies een plek te geven in de klas. Denk bijvoorbeeld aan het aansteken van een kaarsje. Meer suggesties voor herdenkingsrituelen met kinderen geven wij in ons boekje ‘Ik denk aan je’.

www.ik-denk-aan-je.nl

Rouw en dichtbundels

Wil jij als leerkracht meer aandacht geven aan rouw en verlies? Begin dan eens met een dichtbundel die je mooi vindt en lees hier regelmatig een gedicht uit voor. In vrijwel elke dichtbundel staat wel een gedicht dat gaat over afscheid of dat raakt aan dit thema. In deze blog leg ik uit waarom gedichten de perfecte ondersteuner zijn in de klas om rouw en verlies aandacht te geven. Ook deel ik een lijst met inspirerende dichtbundels voor in de klas.

Waarom kinderen en gedichten een fijne combi zijn?

• Kinderen staan nog heel erg open voor de symboliek van woorden. Fijn voor jou als leerkracht, omdat er geen goede of foute antwoorden hoeven zijn. Jij kunt door middel van gedichten een warme en veilige omgeving scheppen waarin verschillende levensverhalen samen kunnen komen.
• Een gedicht geeft ruimte aan emoties en persoonlijke ervaringen.
• Een gedicht kan voor kinderen die persoonlijk verlies hebben meegemaakt voorzien in een aanhaakmomentje. En natuurlijk houd jij als leerkracht goed in de gaten hoe kinderen reageren op een gedicht met een bepaald thema. Jij weet welke kinderen je extra moet zien. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld het ‘gouden tranen brainstorm blad’.

Een gedicht als routine

Wanneer je elke dag een gedicht voorleest, wordt dit een herkenbare routine voor de kinderen. Die routine zorgt voor veiligheid en daarbinnen kan een thema als rouw en verlies een mooie plek vinden. Mijn tip: sla een gedicht dat gaat over afscheid en verdriet niet over, maar lees het voor en kijk wat er gebeurt. Natuurlijk is het belangrijk dat je wel comfortabel bent met dit onderwerp. Een afwisseling in gedichten is daarom fijn.

Van een gedicht een ritueel maken

Als leerkracht weet je het allerbeste wat voor jouw klas fijn is. En wanneer je aanvoelt dat het voor kinderen belangrijk kan zijn om een bepaald gedicht extra kracht bij te zetten, zoek dan bijvoorbeeld een voorwerp bij het gedicht. Wil je afscheid en verlies meer herkenning geven, dan kun je bijvoorbeeld een mooi kleed op een tafel leggen, en er een kaarsje op zetten om aan te steken. Je zult merken dat een brandende kaars extra gewicht geeft aan de woorden.

Hoe kun aan de slag gaan met een gedicht?

1. Bedenk een titel

Lees het gedicht voor zonder de titel te benoemen. Na afloop laat je kinderen een titel bedenken voor het gedicht.

2.Wat voel je?

Welke gevoel krijg je bij dit gedicht? Eventueel kun je gebruik maken van emotie-pictogrammen.

3. Aan wie denk je?

Een vraag die je kunt stellen als een gedicht bijvoorbeeld over afscheid nemen gaat. Je legt de vraag open neer en forceert niets. Kinderen hoeven geen antwoord te geven. Wel schep je op deze manier ruimte om kinderen eventueel de naam van een overleden dierbare te laten noemen.

4. Mooie zin of woord

Welke zin of woord uit het gedicht wil je op een briefje schrijven en bij je dragen?

5, Jouw illustratie

Maak een mooie tekening bij dit gedicht.

Suggesties voor dichtbundels

Ik huil omdat ik een traan heb, Stichting kinderen en poëzie

Gedichten van kinderen over verdriet, afscheid en de dood

Een bundel met gedichten die geschreven zijn door kinderen in de basisschoolleeftijd. De gedichten zullen ook andere kinderen aanspreken en deze kunnen hen tevens motiveren op zelf te gaan schrijven. De gedichten raken me enorm en nemen je mee in de wereld van de kinderen.

Superguppie, Edward van de Vendel

Een dichtbundel met korte gedichten over alledaagse dingen. Geschikt voor de onder- en middenbouw. Op blz. 22 staat het gedicht ‘Merel’. ‘Er lag een merel neergevouwen dood op het station.’

Lichtjes in je ogen, Hans & Monique Hagen

Mooie korte gedichtjes. Perfect voor kinderen in de kleuterleeftijd. Standaard ligt deze dichtbundel in mijn klas.

Op blz. 78 staat het gedicht pleisters. Over een poes die al zo oud is dat hij al bijna doodgaat misschien. Sluit mooi aan bij de ontwikkeling van kinderen.

Wat je moet doen als je over een nijlpaard struikelt, Edward van de Vendel & Martijn van der Linden

Gedichten waar je wat aan hebt

Fantastische gedichten die die allerlei situaties voorzien van advies in dichtvorm. Geschikt voor kinderen van de midden- en bovenbouw. Met humor en veel ruimte voor creatief denken en filosoferen.

Op blz. 32 staat het gedicht: Wat je moet doen als er iemand dood is gegaan die je niet zo goed kende.

Jij bent de liefste, Hans & Monique Hagen

Een dichtbundel geschikt voor onder- en middenbouw. Het gedicht ‘Als opa’ besteedt aandacht aan de levensloop.

Ik blijf altijd bij je, Sjoerd Kuyper & Marit Törnqvist

Deze dichtbundel vind ik geschikt voor de onder- en middenbouw. Het gedicht ‘Tijd’ kan een mooie aanzet zijn voor een gesprek over herinneringen en heden-verleden-toekomst.

Ik wou dat ik een vogel was, diverse auteurs

Een mooie verzameling met natuurgedichten: voor elke dag van het jaar een. Ook voor verschillende leeftijden geschikt. Op bladzijde 178 staat het gedicht ´Troostvogel´. En op bladzijde 225 het gedicht ´Dood vogeltje. Dit zijn slechts enkele suggesties. Want er staan nog veel meer mooie gedichten in deze bundel.

Doodgewoon, Bette Westera

Een dichtbundel met gedichten die allemaal over rouw en verlies gaan.

Als vlinders spreken konden, Yvonne van Emmerik

Een bundel met gedichten en verhalen rondom afscheid en dood. Ingedeeld per leeftijdscategorie.

Nadenken over de gouden tranen in jouw klas

Beste leerkracht, In alle regio’s zijn de scholen weer begonnen. Zo aan het begin van het schooljaar kan het waardevol zijn om de gouden tranen in jouw klas voor jezelf in beeld te brengen. Hiervoor maakte ik een ‘gouden tranen brainstorm’ blad. Je schrijft een naam in een gouden traan als het kind een ingrijpende gebeurtenis heeft meegemaakt. Je hoeft gebeurtenissen niet af te wegen of te vergelijken met elkaar. Schrijf de naam op en daaronder beknopt de gebeurtenis die het leven van het kind voorgoed veranderde. Bewaar het blad bijvoorbeeld in je klassenmap. Je zult merken dat je het op bepaalde momenten even erbij pakt. En soms kom je het onverwachts tegen. Het mooie is dat deze start al verandering kan brengen in de erkenning die kinderen voelen. Want je denkt er over na en staat er bij stil. Jij als leerkracht weet ervan. Ik gun alle kinderen leerkrachten die even dit momentje van bewustwording pakken.

Vallende veertjes

Er zijn verschillende boeken rondom rouw, allemaal met een eigen invalshoek en unieke manier van een moeilijk onderwerp bespreekbaar maken. Het mooie vind ik dat ik veel boeken kan inzien. Dit boek van Monique Hurkmans (woordenvanger) en Brigida Almeida (beeldverteller), Vallende veertjes, beschrijft op een filosofische manier het missen van een zusje. En door dit onderwerp aan te snijden kan dit een erkennend boek zijn voor kinderen die een broertje of zusje missen. Ook wanneer ze deze niet zelf gekend hebben.

Jouw eigen levensverhaal

Begint je verhaal bij je geboorte? Of misschien al daarvoor? Dit boek benadrukt het belang van het kennen van jouw eigen levensverhaal. Wat gebeurde er voordat je werd geboren? Het is belangrijk om jouw eigen verhaal begrijpen: dit helpt je om samen met mooie herinneringen de toekomst tegemoet te treden.

Ama en Oya

Ama komt van de zee en Oya van het land. Wanneer Ama aanspoelt, lijkt Oya haar al te verwachten. In het verhaal wordt duidelijk dat Oya van kleuren en beelden is. Oya daarentegen duikt woorden op. Allebei missen ze een zusje. In gesprek komen ze daarachter en hebben ze samen een belangrijke missie.

Laatjes vol verhalen en herinneringen

In de hut van Oya zijn allemaal laatjes. Samen met Ama kan Oya daar verhalen in stoppen. Door het combineren van woord en beeld gaan ze daar samen mee aan de slag. De laatjes kunnen open en dicht, iedereen kan erbij. En elk laatje krijgt een veer en een verhaal.

Symboliek

De regenboog, golven, woorden, beelden, land, zee en veren: ze komen als symbool naar voren in dit verhaal. Ze geven kinderen de gelegenheid om eigen ervaringen en gedachten hieraan te koppelen.

Elke veer is een herinnering aan een lege plek thuis

Bovendien roept dit verhaal op tot filosofische gesprekken. Het is geen kant-en-klaar verhaal, maar biedt heel veel ruimte: ruimte voor een eigen symbolische wereld van betekenis. En ruimte voor het stellen van vragen.

Zinnen en beelden om in gesprek te raken

Dit boek nodigt uit om elke keer weer te lezen. En om de tekeningen te bekijken. Ook verdienen sommige zinnen het om apart herhaald te worden. Of om op te schrijven op een mooi papiertje en er nog eens extra over na te denken.

De mooie beelden en prachtige zinnen nemen je op een zoektocht naar het verhaal van je leven en de plek die overleden dierbaren daar altijd in zullen blijven hebben.

Vallende veertjes in de klas

Zeker een boek om in de klas te lezen. Naar mijn mening geschikt voor alle klassen. Om in gesprek te raken over het missen van een dierbare met bijzondere erkenning voor kinderen die een broertje of zusje missen.

En hoe mooi zou het zijn als je in de klas ieder kind een veer geeft en daar een verhaal bij laat schrijven over een belangrijke gebeurtenis in zijn of haar leven. Ik zie veel mogelijkheden rondom het symbool veren.

Je kunt dit boek bestellen via: info@huisvolherinnering.nl

Ik zou willen dat mijn leerkracht wist: met downloads

Misschien heb je de werkvorm van Kyle Schwartz uit de Verenigde Staten al een keer voorbij zien komen. Een simpele zin en enkele briefjes hebben in veel klassen al een groot verschil gemaakt in de levens van kinderen en in het gemeenschapsgevoel in de klas. Haar visie is dat alle kinderen het verdienen om voor gezorgd te worden en dat start met wat de leerlingen wensten dat we zouden weten. Voor inspiratie kun je de volgende hashtag bekijken of natuurlijk haar boek lezen. Een aanrader!

#iwishmyteacherknew

Ik besloot haar boek te lezen omdat haar werkvorm iets bewerkstelligt wat voor kinderen zo belangrijk is: erkenning, gezien worden, je verhaal kunnen vertellen en bouwen aan sterke relaties in de klas. Deze werkvorm kan een bijdrage leveren aan glinsterende gouden tranen. Daarom wil ik ook in Nederland zoveel mogelijk leerkrachten enthousiast maken voor deze vorm. Zeker aan het begin van het schooljaar kan dit een groot verschil maken: een gouden start van het schooljaar.

Stappenplan

In dit document heb ik het stappenplan dat Kyle in haar boek beschrijft, vertaald zodat je er in je klas mee aan de slag kunt. Ook zitten er bladen in dit pakket die je direct kunt uitprinten en gebruiken. Daarbij heb ik aanvullingen gemaakt. zodat je de versie kunt kiezen die bij jou en de kinderen in jouw klas past. Laten we verbinden en inspireren via de hashtag #ikzouwillendatmijnleerkrachtwist

1.Vertel het doel van deze activiteit

‘Het is voor juffen en meesters heel belangrijk om een goede band op te bouwen met de kinderen in de klas. Het is waardevol om elkaar goed te leren kennen.’ Voor jongere kinderen kan volstaan: ‘Ik geef om jullie. Ik wil graag meer van jullie weten zodat ik een betere leerkracht kan zijn.’ Wanneer kinderen ouder zijn, kun je meer uitleg geven over de achtergrond: ‘Er zijn veel dingen die leren beïnvloeden. En als jullie leerkracht wil ik weten hoe jullie leven er buiten school uit ziet’

2.Wees een voorbeeld

En deel zelf bijvoorbeeld ook een schoolervaring of iets anders wat de leerlingen in jouw klas zouden moeten weten. Je zou ook kunnen zeggen. #ik zou willen dat mijn leerlingen wisten….

3.Wees duidelijk over de mogelijkheden

De leerlingen hebben de controle. Ze kunnen de vraag op verschillende niveaus beantwoorden. Een antwoord kan ook zijn: ‘Ik zou willen dat mijn leerkracht wist dat ik graag blokfluit speel als ik thuis ben.’ Of: ‘ ik hou van dino’s.’ Vertel de leerlingen dat het oké is om een grappig, serieus, vrolijk of verdrietig antwoord op te schrijven. Niets opschrijven behoort ook tot de opties. Of iets wat ze leuk vinden in de klas, of juist niet. Ze kunnen ook aangeven of ze graag iets veranderd zouden zien in de klas.

4.Zoveel briefjes als je wilt

Vertel de kinderen dat ze zoveel briefjes mogen schrijven of tekenen als ze willen

5. Jonge kinderen kunnen tekenen wat ze willen zeggen

Eventueel kun jij erbij schrijven wat ze getekend hebben, zoals leerkrachten van jonge kinderen wel gewend zijn om te doen. Ik heb Kyle, de bedenker van deze werkvorm gesproken, en ze zei dat er inderdaad leerkrachten zijn van jonge kinderen die de werkvorm op deze manier uitvoeren. Bij de werkbladen die je uit kunt printen zitten bladen met meer ruimte om te tekenen.

6. Geef de kinderen verschillende opties voor het delen van hun antwoord

Ze kunnen hun antwoord oplezen in de kring. Ze kunnen er ook voor kiezen dat jij hun antwoord voorleest of dat jij het antwoord alleen voor jezelf leest. Kinderen kunnen de mogelijkheid hebben om hun naam er niet op te zetten. Wanneer oudere kinderen zich zorgen maken, is het misschien nodig om aan te geven dat volledige anonimiteit niet mogelijk is. Leerkrachten zijn immers vaak goed in het herkennen van handschriften.

Onderaan het briefje kunnen kinderen aangeven: ‘ ik wil hier met je over praten.’ Geef deze optie voorafgaand als mogelijkheid en schrijf de zin eventueel op het bord.

7. Wees je als leerkracht bewust van het feit dat er een antwoord kan komen dat actie vereist

Je kunt kinderen niet beloven dat het tussen hen en jou blijft. Of dat het binnen de muren van de klas blijft. Wanneer leerlingen zich er zorgen over maken kun je zeggen dat je het briefje privé houdt maar dat je ook doet wat je moet doen om de veiligheid van de leerlingen te waarborgen.

8. De uitvoering van deze activiteit kan per klas verschillen

Er kunnen gesprekken volgen en voortvloeien uit deze activiteit. Het kan zijn dat je een thema verder wilt uitwerken. Je kunt er dan materiaal bij zoeken, zoals een geschikt boek of andere werkvormen en activiteiten.

9. Vertel dat jij als leerkracht er bent om hen te helpen leren en dat het soms ook nodig is om kinderen te helpen met situaties buiten school

Benadruk dat jij er als leerkracht altijd bent om mee te praten. Dit kun je niet vaak genoeg zeggen. En dat je als leerkracht wilt weten wat hun passie is en waar ze nieuwsgierig naar zijn, waar ze over dromen en wat hun doelen zijn.

10. Zorg eventueel voor een waardevolle of creatieve herhaling van deze activiteit later in het schooljaar

Je zou kunnen denken aan: #ik wou dat de koning wist of #ik wou dat de directeur wist. Een ander idee is om een brievenbus in de klas te zetten die leerlingen het hele schooljaar de gelegenheid geeft om iets te delen met de leerkracht.