Dit boek is een absolute musthave voor in jouw klas als je het belangrijk vindt om aandacht te besteden aan emoties. Samen met grote en kleine hond kun je in beeld en taal inzoomen op verdriet en tranen.

Wereld vol tranen

De tekst is beknopt en krachtig. De illustraties erbij maken het een compleet geheel. Een wereld vol tranen om in te duiken. Kinderen worden uitgenodigd om mee te voelen met grote hond. En om via grote hond na te denken over zichzelf en de boodschap mee te krijgen dat tranen en verdriet erbij mogen horen. En ook het perspectief van kleine hond zal voor veel kinderen herkenbaar zijn. Want als iemand in jouw buurt verdrietig is, wat kun je dan doen?

Opgezwollen reuzenhond

‘Soms weet je niet hoe het komt dat je je verdrietig voelt.’ Een zin die ik mijzelf regelmatig hoor zeggen tegen kinderen. Daarbij vertel ik meestal ook dat je ook verdrietig kunt zijn zonder tranen die over je wangen stromen. Soms blijven tranen vanbinnen zitten. Het treffende beeld van ‘de opgezwollen reuzenhond’ kan hierbij een fijne ondersteuning zijn.

Pleisters

Dit verhaal nodigt uit om samen na te denken over iemand troosten. Zoek hier eventueel opnieuw de afbeelding bij waarbij grote hond onder de pleisters zit. Een belangrijke ondersteunende zin voor jezelf daarbij kan zijn dat troosten niet gaat over het oplossen of laten verdwijnen van verdriet. Troosten bevestigt verdriet, of misschien kun je ook wel zeggen dat het zorgt voor erkenning. Samen met de kinderen kun je nadenken of pleisters altijd helpen bij verdriet.

Je moet het zelf doen, maar je hoeft het niet alleen te doen.

Bovenstaande zin is een veelgebruikte uitspraak als het gaat om rouw, verlies en trauma. En dit boek geeft door middel van dit verhaal, deze belangrijke boodschap mee. Kleine hond is in de buurt van grote hond en samen met de kinderen kun je benadrukken dat dit fijn is voor grote hond. Zo is hij niet alleen en kan hij zijn verdriet voelen.

Ook met tranen is grote hond gewoon grote hond.

En dat vindt kleine hond fijn.

Verbindend element

De afbeeldingen zijn zoals kleurrijk en duidelijk. Iedere illustratie heeft als het ware een kernelement dat de boodschap extra benadrukt.  Dit zorgt ervoor dat je met kinderen extra stil kunt staan bij een bepaald deel van het verhaal. Ook kun je een afbeelding erbij pakken als dit past bij een situatie of gevoel in de klas. Beeld en taal werken in dit boek zo krachtig samen dat het daardoor een toegankelijk boek is om verdriet bespreekbaar en zichtbaar te maken in de klas. Een aanwinst voor iedere klas in de onder- en middenbouw van de basisschool.

Tips voor in de klas.

• Perspectief. Voel jij je weleens zoals kleine hond? Voel jij je weleens zoals grote hond?
• Lijstje. Wat bedenkt kleine hond allemaal als mogelijke reden voor het verdriet van grote hond? Maak het lijstje samen met de klas langer, waar kun je je allemaal verdrietig door voelen?

Dit boek neemt ons mee in een verdiepende zoektocht naar Epi: de opa van Olivia en Oscar. Een krachtig gekozen titel, omdat deze vraag door veel kinderen gesteld wordt wanneer ze een dierbare moeten missen. Waar is die persoon gebleven? Hoe kun je je alsnog verbinden met iemand die dood is? En misschien stellen wij als volwassenen onszelf deze vraag ook. Zo kan dit boek jong en oud troosten en verbinden met hun dierbaren.

Zoektocht

Wanneer Olivia papa en mama hoort praten over Epi, besluit Olivia een zoektocht te starten. Haar ouders zeggen dat Epi er niet meer is. Maar waar is hij dan? Dat vraagt Olivia zich af. Ze gaat als eerste naar haar broer Oscar. En later schakelen ze ook de hulp in van hun neef Thomas en nicht Saar. En hier vinden we gelijk een belangrijk element ten aanzien van rouw, verlies en kinderen. Kinderen mogen serieus genomen worden als het over deze onderwerpen gaat. Ze weten en voelen veel meer dan we soms denken.

‘Kleintjes horen alles. Grote mensen denken dat je niets doorhebt, maar je snapt meer dan ze denken.’

Verlies en verbinding

Samen halen de kinderen herinneringen op, bekijken foto’s in het fotoalbum en denken aan alle mooie eigenschappen van Epi. Een absolute verrijking voor dit verhaal over verlies en verbinding is dat Oscar en Olivia de jongere kinderen zijn, en Thomas en Saar de oudere kinderen. Zij voegen meer informatie toe aan het verhaal over Epi. Tegelijkertijd zijn het de jongere kinderen die ons meenemen de verbeeldingswereld in. Dit zal de kinderen aan wie je dit boek voorleest aanspreken.

Nu is Thomas in de war. Hij weet dat Epi er niet meer is. Maar hij weet ook zeker dat Epi er op een bepaalde manier nog wel is.

Wijze lessen

Een element dat ik graag uit dit verhaal wil lichten, zijn de wijze lessen die opa gaf. In het verhaal wordt dit beschreven als ‘luikjes openen’. En soms zijn het de jonge kinderen die ons de luikjes doen openen. Met een opmerking of iets dat ze doen zijn zij het vaak die een wijze les meegeven aan de volwassenen om hen heen. Ook aan het einde van het verhaal zijn het de kinderen die aan hun ouders willen vertellen wat ze ontdekt hebben. Zij openen de luikjes.

Het Mysterie

Kinderen ontwikkelen in feite twee doodsconcepten. Ten eerste is daar het biologische aspect van de dood waarover kinderen steeds meer begrip krijgen. Ze begrijpen vanuit eigen ervaring en ontwikkelingsperspectief steeds beter wat dood zijn betekent. Denk daarbij bijvoorbeeld aan subconcepten als onomkeerbaarheid en ontontkoombaarheid. En dan is daar het tweede doodsconcept wat gaat over ‘afterlife´: dat wat er na de dood is. In dit boek naar mijn mening krachtig weergegeven door ‘Het Mysterie’.  Niet voor niets geschreven met een hoofdletter lijkt me. En wat een mooie gesprekken kun je hierover hebben met kinderen. Bovendien laat dit begrip ruimte aan verschillende invullingen voor zingeving en betekenisgeving.

‘Het Mysterie is altijd en overal’

‘Het Mysterie is in de lucht en de wolken, maar ook in de natuur. Het leeft in alle vogels, bomen en bloemen.’

Praktisch handvat

Een verhaal rondom de dood, rouw en verlies is voor mij echt krachtig wanneer het een praktisch handvat en veilige verbinding combineert. Een verhaal dat ruimte geeft aan volwassenen en kinderen om samen deze onderwerpen te onderzoeken, bevragen en ontraadselen. Met verbeeldingskracht en symboliek die een steuntje in de rug kunnen zijn. Dit is zo’n verhaal. Samen met de toegankelijke en warme illustraties een compleet boek voor glinsterende gouden tranen.

Voortdurende band

De kinderen komen tot een ontdekking die ondersteunend is voor het leven. Ze ontdekken dat Epi overal is. Epi is in verhalen, in hun gevoel en in herinneringen. Hij is overal waar zij zijn. Een voortdurende band gaat over de grenzen van leven en dood heen. En dit verhaal benadrukt dit op toegankelijke wijze. Een aanrader voor in de klas om te leren voor en over het leven.

‘Zolang wij samen zijn en verhalen over hem delen, dan is hij overal waar zij zijn.’

Tips voor in de klas

• Verhalen delen. Over welke overleden dierbare wil jij een verhaal vertellen?
• Het Mysterie. Hoe ziet het Mysterie er voor jou uit? Eventueel kunnen kinderen dit beeldend weergeven met bijvoorbeeld krijt of verf.
• Zoektocht. Ben jij ook weleens een zoektocht gestart naar iets of iemand?
• Afbeelding. Welke afbeelding uit het boek vind je het allermooist? Zet deze een tijdje centraal in de klas. Bijvoorbeeld op een herinnerplek met een lichtje wat kinderen aan kunnen doen om aan iemand te denken.

We maken in dit verhaal kennis met Juf Selma. Op haar bakfiets gaat ze langs bij alle kinderen uit haar klas. Ze heeft interesse in hun achtergrond: hun hele levensverhaal doet ertoe. Een prachtig boek vol kleurrijke gedetailleerde tekeningen om samen met kinderen te bekijken en kennis te maken met verschillende culturele achtergronden. Een spiegel om herkenning te vinden, een venster om meer van de wereld te ontdekken (naar het citaat van Dr. Rudine Sims Bishop).

´Elk jaar ga ik een keer bij alle kinderen thuis op bezoek´, zegt de juf.

Aanhaakmoment

Tijdens de huisbezoeken van Juf Selma worden we in beeld en taal meegenomen in de thuissituaties en achtergronden van kinderen. Stuk voor stuk kunnen dit prachtige haakjes zijn voor de kinderen in jouw klas om aan te haken met hun eigen verhaal: ze kunnen door middel van dit verhaal een aanhaakmoment vinden. Misschien herkennen ze een detail van de afbeelding, of een bepaald gerecht dat Juf Selma aangeboden krijgt: van een speciale high tea tot bubble tea, baklave en baka bana.

Warmte en gezelligheid

Binnen de warmte en gezelligheid van de verschillende families komen ook eigenschappen en voorkeuren voor bepaalde activiteiten van de kinderen naar voren.  Prachtig pianospel bij Luuk geeft juf Selma een fijn gevoel. Ze hoort de muziek nog als ze naar huis fietst. En Yara maakt dubbele salto’s op de trampoline.  Nu snapt de juf waarom Yara op school moeite heeft met stilzitten.

Gevlucht

Binnen het scala aan levensverhalen komt ook dit thema aan bod. Dit kan (h)erkenning zijn voor kinderen. Zo vertelt het verhaal dat Zayn met zijn gezin gevlucht is uit Syrië. Juf Selma zoekt hem op in de tijdelijke opvang waar hij nu woont. Samen met andere kinderen zingt hij een mooi en bijzonder liedje.

‘We hebben een verrassing,’ zegt Zayn. ‘Een Arabisch liedje over vrijheid en geluk.

Linkje tussen thuis en school

Ook wanneer het rouw en verlies betreft is het belangrijk en ondersteunend wanneer er een link kan zijn tussen thuis en school. Hoewel dit boek niet speciaal over deze thema’s gaat is dit verhaal naar mijn mening wel heel ondersteunend voor kinderen en leerkrachten. Het benadrukt dat de leerkracht mag weten hoe het er bij jou thuis aan toe gaat. Dat het fijn kan zijn dat de leerkracht weet waar je blij van wordt of wat je graag doet. Ook netwerken van kinderen, steunende lieve mensen om de kinderen heen, komen in de verschillende verhalen van kinderen naar voren. Iets meer weten, het is zo’n fijne basis voor de ontwikkeling van kinderen. Hier zit de groei- en ontwikkelruimte.

Juffenhuis

Een speels element is dat de kinderen denken dat de school het huis van de juf is. Ik herken dat kinderen dit soms kunnen denken. Daarentegen fantaseren de kinderen samen in de kring over het huis van de juf: met glijbaan en snoepjesboom in de tuin. In mijn klas kwam een jongetje hier later nog op terug: die snoepjesboom had indruk gemaakt. Hoe fijn dat kinderen kunnen fantaseren over het huis van de juf of meester. En dat ook het verbeeldende element deel uitmaakt van dit verhaal.

Einde schooljaar

‘Jullie hebben van mij geleerd. Maar ik heb ook veel van jullie geleerd. Jullie zijn geweldig.’

Zo het niet super zijn om deze boodschap aan iedere klas mee te geven aan het einde van het schooljaar. Ieder kind verdient het om dit te horen. En heel eerlijk, het is natuurlijk ook echt zo. We leren zoveel van kinderen. Dit verhaal stimuleert ons om het ook echt hardop te zeggen als we dit nog niet doen. En het einde van het schooljaar is hier een geweldig moment voor.

Verbinding

Regelmatig vragen kinderen of ik bij ze thuis kan komen op een feestje. Of dat ik hun huis een keer kan komen bekijken. Bovendien valt het me op dat kinderen die in een ingrijpende tijd meemaken, hier vaak meer behoefte aan hebben. Die link tussen thuis en school lijkt dan steviger gemaakt te moeten worden. Dan heeft die verbinding tussen thuis en school meer zorg nodig.

Verzamelen

De bakfiets als symbool voor aandacht voor alle kinderen en het verzamelen van verhalen. Juf Selma die met de bakfiets als kenmerkend vervoersmiddel benadrukt hoe belangrijk de verbinding tussen leerkracht en kind is. Dat je weet hebt van de levensverhalen van kinderen en ze ‘helemaal ziet’. Een pijler die ik met Mijn gouden traan ook graag benadruk. Linkjes tussen thuis en school, zo waardevol en belangrijk. En ook ook al doe je niet aan huisbezoeken. In gedachten kun je net zoals juf Selma zijn. Rondfietsend langs alle achtergronden van kinderen om je te verdiepen in hun hele verhaal.

Tips voor in de klas

• Bedenk een huis voor de juf of meester. Bedenk iets dat het extra speciaal maakt. Je kunt het huis tekenen.
• Bij jou thuis. Stel de juf of meester komt bij jou thuis op bezoek. Wat krijgt hij/zij te eten en te drinken? Wat zou je graag willen laten zien? Wie zou de juf of meester ontmoeten?

Dit boek geeft een prachtige boodschap over het belang én de kracht van voelen. Hoe dit je kan verbinden met het verlies én verder leven. Tevens geeft dit verhaal over Pinnetje je handvatten om zowel concrete informatie over de dood, verdiepende sterrensymboliek en een voortdurende band bespreekbaar te maken met kinderen.  

Rockster

De papa van Pinnetje is een echt rockster, daar begint het verhaal mee. We zien haar papa vrolijk en met een gieter als gitaar in de keuken. Mooi om het begrip ‘rockster’ tijdens het lezen in gedachten te nemen. Het geeft een diepere betekenis aan de titel en het woord ster. Hierdoor kunnen we het concept ster een ruimere symboliek geven dan alleen de stralende sterren aan de hemel. En dat is van grote waarde in de ontwikkeling van kinderen ten aanzien van de dood en het begrip after life (=wat er na de dood is).

Sterrensymboliek

Zeker wanneer kinderen jong zijn is het fijn om extra uitleg te geven bij ‘een sterretje worden.’ Kinderen zijn nog volop bezig om het biologische concept van de dood te begrijpen en dan kan het fijn zijn om sterrensymboliek in een breder kader te plaatsen. Volg de kinderen of het kind dat je een verhaal voorleest, vooral goed in de ontwikkelingsbehoefte ten aanzien van dit onderwerp.

Dood

Op een dag komt haar papa na het fietsen niet meer thuis. Op school schreeuwt Pinnetje dat haar vader niet dood is. Fijn dat deze eerlijke tekst wordt opgenomen in het boek. De illustraties in het boek laten mooi zien welke emoties bij verlies kunnen komen kijken. De illustraties kunnen al een gespreksstarter op zich zijn. Neem zeker de tijd om te kijken welke afbeeldingen aanspreken.  

‘Op school voel ik me zo alleen’

Vlinder

Een vlindertje dat aangevlogen komt, legt een mooie verbinding tussen het element verlies en het element verder leven. Het vlindertje laat in nabijheid zien dat de tranen van Pinnetje er mogen zijn. En dan gaat het verhaal nog dieper in op het gevoel dat Pinnetje heeft. De vergelijking met een vulkaan zal voor veel kinderen herkenbaar zijn. Een visualisatie die mogelijkheden geeft om kinderen te laten ervaren.

Steunende omgeving

Dan zien we een meer ontspannen afbeelding van Pinnetje: in haar haar gedachten geeft ze papa een fijne knuffel.  De ondersteunende tekst motiveert kinderen om na te denken over welke mensen in de omgeving een steun kunnen zijn. Naar welke mensen ga je graag toe?

Herinnerdingen 

Er zijn dagen dat het beter gaat en ook zijn er dagen dat Pinnetje zich niet zo fijn voelt. Mooi dat het verhaal dit benadrukt en dat deze boodschap op deze manier bij kinderen terecht kan komen. De natuur is een fijne plek voor Pinnetje en ze vindt er dingen die aan haar papa doen denken. Ze geven haar kracht. Haar verzameling natuurschatten krijgt een mooie plek in haar kamer: een herinnerplek.

Als verassing heeft mama er een mooie foto van Pinnetje en papa bij gezet.

Voelen

‘Door te voelen ontdekt Pinnetje wat zij nodig heeft en kan zij ook weer blij zijn. Dat is zo fijn. Dat is zo fijn!’

Het verhaal sluit af met deze waardevolle en prachtige boodschap voor alle kinderen. Daarom een fijn boek om voor te lezen in jouw klas. En dan ook mooi om samen te ontdekken op welke manier je het beste kunt voelen wat jij nodig hebt. Check dan ook zeker even alle bewegingen die Pinnetje in het verhaal laat zien. Ook de binnenkant van de harde kaft laat verschillende bewegingen zien die kunnen ondersteunen bij ontspannen en voelen.

Tips voor in de klas

• Bewegen en voelen. Kijk naar de verschillende bewegingen die Pinnetje in het verhaal maakt. Laat kinderen deze bewegingen in rust uitproberen. Wat voelt voor jou het beste?
• Natuurschatten. Pinnetje verzamelt graag mooie dingen uit de natuur. Laat de kinderen hun eigen natuurschatten mee naar school nemen. Misschien willen ze er ook bij vertellen.
• Herinnerplek. Zorg voor een plek in de klas waar de natuurschatten en andere herinnerdingen neergelegd kunnen worden. Willen kinderen hier ook foto’s van overleden dierbaren neerzetten?
• Ster. In het verhaal betekent ster ook iemand die belangrijk voor je is. Wie is voor jou belangrijk?

Heb je weleens nagedacht over wat de volgende woorden betekenen als je ze met een hoofdletter schrijft?

Hier, Onderweg, Daar, Ergens Anders, Verder, Overal

Dit verhaal neemt je hierin mee en geeft ruimte aan eigen overdenkingen en wat deze woorden betekenen voor jouw eigen levensverhaal. Ik houd van verhalen die als puzzeltjes nog een tijdje doorwerken in je hoofd. En waar ik alle mooie symboolzinnen wel van op wil schrijven en onthouden: omdat ze iets toevoegen aan de alledaagse werkelijkheid. Dit verhaal zorgt voor een extra dimensie die uitstijgt boven het tastbare. En ik ga proberen een boekbeschrijving te maken die jou uitnodigt die boek zelf te gaan lezen. En nadat je dat hebt gedaan hoop ik dat dit boek in jouw tas meegaat naar je klas. Om dan te volgen wat dit verhaal met de kinderen in jouw klas doet. Gouden levenslessen verzekerd!

Verhaal

Het verhaal over de vriendschap tussen Eekhoorn en Eland vormt de warme rode draad van dit verhaal. En dan zijn in het bos ook Dakota en Muis: Hier. Zij luisteren naar het verhaal dat Eekhoorn vertelt. Dit benadrukt heel mooi dat je kunt luisteren en nabij iemand kunt zijn zonder dat je iets hoeft te zeggen. En dat dit van grote waarde kan zijn. Eekhoorn laat zijn verdriet zien en vertelt hoe het samenzijn met Eland verandert. Vanuit de herinnering reizen we mee door de vriendschap van Eekhoorn en Eland, hoe het was, verandert en tevens wordt verweven in ‘verder leven’.  

‘Mijn grote vriend Eland en ik,

Waren Hier elke dag samen,

Onderweg naar Daar.‘

Dragen

Eland geeft aan zich ergens anders te voelen. En hoewel Eekhoorn en Eland de dagen net als voorheen proberen te beleven, lukt dit niet. Eekhoorn wil Eland dragen, en de afbeeldingen illustreren dat dit niet zomaar kan. Dan stopt Eland met lopen. Mooi om kinderen aan te laten haken met hun bevindingen. Wat betekent het stoppen met lopen voor Eland?  En voor Eekhoorn?

‘Zomaar ineens

Voelde mijn Eekhoorn

Diep van binnen ook anders.’

Verder

De afbeelding in grauwere kleuren benadrukt dat Eland naar Verder gaat. Terwijl Eekhoorn het lichaam van Eland vast heeft, lijkt het alsof de ziel van Eland opstijgt. Een prachtige starter voor een gesprek over dat wat er na de dood is. En hier kunnen verschillende opvattingen, overtuigingen en overdenkingen prachtig bij elkaar komen in de warme en veilige klas. Wat betekent Verder voor de kinderen? En misschien net zo belangrijk: Wat betekent het voor jou?

‘Toen blies de wind

Uit de neus van Eland

En vertrok hij naar Verder.‘

Beelden

Op bijna elke bladzijde zien we Eland en Eekhoorn. En als een soort vaste stille, maar zeker aanwezige waarde zien we ook regelmatig Dakota en Muis in de kleurrijke en zachte illustraties voorbij komen. Zo wisselen beelden van het nu, herinneringen en beelden die het verder leven illustreren elkaar af. Het kleurgebruik benadrukt de woorden en gevoelens die daaruit voortvloeien extra mooi. In de loop van het verhaal komt er weer meer kleur in de illustraties. We zien Eekhoorn en zijn vrienden zitten. Mijmerend over Ergens Anders. Maar ook bewust over het feit dat ze nu hier zijn. En dat hun pad nog niet Daar is. Dit onderdeel van het verhaal benadrukt ook dat we nog niet alles kunnen weten.

”Ik word Ergens

een beetje minder Eland Hier.

En een beetje meer

Anders Eland

Verder.’

Overal

De woorden over bestemmingen en op reis zijn. Met hoofdletters geschreven. Het intrigeert, houdt vast en zet aan tot nadenken. Een boek met starters om te filosoferen. Om na te denken over het leven en middenin het leven. De belangrijkste plekken in het leven komen voorbij: met hoofdletters. En het mooie jij zelf kunt invullen wat dit voor jou betekent. Een troostende afsluiting wordt gevormd door de verbindende betekenis van Overal. Het benadrukt de continuïng bond, de voortdurende band, waarover in de rouwliteratuur nu zoveel wordt geschreven. Een band die over de grenzen van leven en dood heengaat. En die stimulerend en ondersteunend kan zijn voor het verdere leven.

‘Lang zal Eland leven,

Lang zal Eland Verder Leven.

Hoera, in de Gloria.

Alles zingt mee en heel even

Voelt het overal Eland.‘

Tips voor in de klas

• Met hoofdletters. Schrijf de bestemmingen die in het verhaal met hoofdletters worden geschreven op losse briefjes.Deze woordconcepten kunnen dienen als een starter om samen te filosoferen over wat deze woorden inhouden voor de kinderen: in het verhaal én in het eigen leven. Dit biedt dan gelijk ook mogelijkheden voor het schrijven van eigen teksten bij deze brede woordconcepten.En voor het tekenen van hun eigen ideeën bij de woorden.
• Herinnerplek. Laat een kind een beeld uitzoeken om centraal te stellen op ene herinner-plek. Dit beeld kan ook wisselen met de tijd.
• Afscheids- of herinnerbijeenkomst. Ik kan me voorstellen dat de symboliek van dit mooie verhaal als leidraad gebruikt kan worden voor een bijeenkomst om iemand te gedenken of afscheid te nemen. De symboliek die je uit het verhaal tilt, kan gekoppeld worden aan een persoonlijke levensloop.
• Jezelf van achterstevoren bekijken. Terug kijken op momenten in je eigen leven. Als de kinderen zichzelf van achterstevoren zouden bekijken, wat zouden ze dan zien?
• Lang zal …..leven. De kinderen kunnen zelf een naam invullen  van iemand voor wie ze deze zinnen willen uitspreken.
• Overal. Wie voelt voor jou ook weleens Overal? En zijn er momenten waarop je deze persoon extra voelt?

Een heerlijke zomerdag: Jack en zijn beste vriend Vin genieten van een picknick in de tuin. Een ontspannen setting die voor veel kinderen herkenbaar is. Wanneer ze verstoppertje gaan spelen, slaakt Vin een harde gil. Daar ligt een dood musje. Het vinden van een dood diertje in de natuur, zal voor veel kinderen een situatie zijn die ze ook weleens meemaken.

Van dierenwereld naar mensenwereld

Dit dode musje is in dit boek eigenlijk ook de poort naar persoonlijke ervaringen van Jack. Het musje dat doodstil ligt, doet hem denken aan hoe opa erbij lag een tijdje geleden. De veertjes die om het dode musje heen liggen, dwarrelen verder door het verhaal en leggen de verbinding met dat wat hij meemaakte: een verdrietige en ingrijpende gebeurtenis

Schuilplek

Jack wil naar een rustige plek toe om even na te denken tot zichzelf te komen. Hij kiest voor de schommel. Een treffend beeld van Jack omringd door goudkleurige veertjes. Ook wordt hier het schuldgevoel benoemd dat hij voelt. Een belangrijke gedachte om mee te nemen ten aanzien van rouw, verlies en schuldgevoel is dat je niet schuldig bent maar je wel schuldig mag voelen. Dit heb ik meerdere keren gehoord in de lezingen van Manu Keirse en ik vind het mooi dat ook dit verhaal dit thema aanraakt.

Hartstilstand

Opa zijn hart was even stilgevallen. Daarnaast zien we het beeld van opa in het ziekenhuis. De dokters kregen het hart van opa weer aan de praat, zo vertelt het verhaal. Op de volgende bladzijde komt opnieuw naar voren dat Jack zich schuldig voelt en misschien wel beter uit de buurt kan blijven van opa. Kinderen aan wie je dit voorleest zullen hierop aanslaan en misschien Jack wel willen steunen met helpende zinnen. Tevens benadrukt de ontwikkelingsfase van Jack dat jongere kinderen kunnen denken dat de gebeurtenis door hen komt. Een onderdeel van het magisch denken waarin zij zich nog bevinden.

Doen

Ook zien we opa en Jack samen in de actiestand: iets waar kinderen vaak van houden. Dit merk je ook in de klas: iets doen ondersteunt én vormt een voedingsbodem voor de beste gesprekken. Opa en Jack maken een kistje voor het dode musje. En dan staan ze daar hand in hand bij: een veertje bovenop het kistje. Zo sluit het verhaal hoopvol en licht af.

Starter

Met de heldere tekeningen vormt dit verhaal een fijne starter voor gesprekken met kinderen. Om vanuit een brede invalshoek aandacht te besteden aan verdriet én om in te zetten in specifieke situaties: bijvoorbeeld wanneer iemand in de omgeving van een kind getroffen is door een hartstilstand. Dit verhaal biedt een fijne bedding om kinderen erkenning en herkenning te kunnen laten vinden voor hun eigen veertjes vol verdriet.

Tips voor in de klas

• Jouw schuilplek. Jack wil graag even alleen zijn en vindt een schuilplek bij de schommel. Heb jij ook zo’n plek waar je soms even wilt zijn als je bijvoorbeeld verdrietig bent?
• Veertjes van verdriet. Geef ieder kind een gekleurd veertje (van die veertjes die je ook wel gebruikt voor het knutselen). En laat ieder kind een veertje in een mooi ‘ik denk aan je kistje’ leggen. Daarbij kan een kind vertellen aan wie het extra denkt of wie het mist.
• Met opa. In dit verhaal lezen we wat Jack fijn vindt om met opa te doen. Kinderen kunnen ook benoemen wat ze fijn vinden om met hun opa te doen. Wanneer je dit bespreekbaar maakt in de klas, zullen er ook kinderen zijn die een opa moeten missen. Zie dit als een mogelijk aanhaakmoment waarbij kinderen kunnen vertellen over hun opa als ze hier behoefte hebben

Boeken over verdriet, ik draag ze een warm hart toe. En zo gaat er met regelmaat een boek rondom dit thema mee naar mijn klas. Het dagelijkse schoolleven is niet alleen maar leuk-leuk. We mogen ook best de verdrietige dingen van het leven omarmen en toelaten binnen de schoolmuren. Zo geven we kinderen waardevolle levensboodschap mee, precies zoals de titel van dit boek zegt: Verdriet mag er zijn.

‘Het leven is niet altijd makkelijk, dus iedereen wordt weleens verdrietig.’

Symbool

En zo ging ook dit boek met verdriet afgebeeld als een toegankelijk blauw en warm figuur. Dit figuur symboliseert zeker niet dat verdriet je expres dwarszit, integendeel. In dit troostrijke verhaal wordt verdriet gezien als een emotie die je iets wil vertellen. In het verhaal gaan we langs allerlei mensen die ook verdriet voelen en soms moeten huilen. Heel fijn dat dit genormaliseerd wordt.

Perspectief

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de emotie ‘Verdriet’. De kleurrijke en toegankelijke illustraties ondersteunen dit perspectief op een warme manier. Ook de eerste zinnen vind ik zo krachtig. Ze benadrukken dat verdriet er op allerlei momenten kan zijn. En het blauwe figuur wordt zo vriendelijk en lief afgebeeld dat je Verdriet echt gaat omarmen.

‘Maar zelfs op een stralend mooie dag kan het zijn dat je me ziet, als je in de war bent of in de knoop zit.’

Van wegduwen naar luisteren

In niet al teveel woorden worden belangrijke sub thema’s ten aanzien van verdriet besproken. Zo komt in toegankelijke taal naar voren dat wegduwen van verdriet niet werkt en dat verdriet je soms iets te vertellen heeft. Verdriet komt voor bij allerlei verschillende mensen en huilen mag. De afbeeldingen geven ruimte om even stil te staan bij wat de kinderen zien. Interessant om te volgen welke afbeelding kinderen langer willen zien? Welke details halen ze eruit en welke betekenis geven ze hieraan?

Tonen van verdriet

De grote afbeelding van het kindje en de tranenstroom laat zien dat het uiten van verdriet belangrijk is: huilen mag. Tevens geeft het aanstippen van dit onderwerp de ruimte om als voorlezer toe te voegen dat er verschillende manieren zijn van verdriet tonen. Soms lijken tranen bijvoorbeeld van binnen te blijven zitten. Dit geeft kinderen de boodschap mee dat je ook verdrietig kunt zijn zonder dat er tranen zijn.  

Emmer-metafoor

Een metafoor die je in gesprek met kinderen ook op andere momenten mooi kunt inzetten. Een emmer die zich vult en waarvan de tranen nergens naartoe kunnen stromen. ‘Totdat de emmer overloopt, dan staat alles onder water.’Zo vertelt de metafoor in het boek. Sommige kinderen kunnen dit misschien herkennen. En zet de afsluitende afbeelding extra in de spotlight wanneer je de emmer-metafoor wil benadrukken. Want daar komt de emmer op een prachtige kleurrijke manier terug. Het maakt de verdriet-cirkel in dit verhaal mooi rond.

De klas in

Een boek om op elk moment de klas in te halen. En om weer op terug te pakken als een situatie is die vraagt om extra bedding voor verdriet. Hoe fijn dat het lieve toegankelijke figuur ‘Verdriet’ ons in beeld en woord meeneemt naar een wereld die voor ieder mens soms aan de orde is. Een boek voor glinsterende gouden tranen.

Dit boek is een onderdeel van de serie ‘Mijn kop is top’. In deze serie neemt schrijver Adam Ciccio dagelijkse obstakels en de mentale gezondheid van jonge kinderen onder de loep. Bekijk ook zeker de ander titels die in deze serie verschenen.

Tips voor in de klas.

• Verschillende soorten tranen. Je kunt naar aanleiding van dit verhaal heel goed samen nadenken over verschillende soorten tranen. Print voor ieder kind een blad met traansjablonen en laat ze tekenen en opschrijven wat voor soort tranen (verdriet).
• Erkennend zinnen. Er staan veel ondersteunende en erkennende zinnen in dit boek. Denk aan: Je vrienden huilen ook, het leven is niet altijd makkelijk, iedereen wordt weleens verdrietig etc. Schrijf deze op aparte briefjes, eventueel op traanvormige blauwe briefjes, en laat een kind hier een briefje van pakken als het wel een erkennende zin kan gebruiken. Zo heb je altijd erkennende zinnen bij de hand.
• Tranen vormgeven. Wanneer je het boek openslaat, zie je in blauwe tranen allerlei verdrietige situaties afgebeeld. Bespreek deze situaties met de klas of in een klein groepje. Laat de kinderen met waterverf blauwe tranen maken. Wanneer deze tranen droog zijn, kunnen ze met zwart krijt of zwarte stift verdrietige situaties en gebeurtenissen tekenen/schrijven in de tranen. Je kunt hier ook de link leggen naar gouden tranen. Ze maken een traan van goud en tekenen hier iemand in die ze missen. Ook kan de naam opgeschreven worden.

Hoe moet ik weten wie ik ben, als ik jou niet ken?

Vanuit verschillende hoeken werd dit boek me getipt. En eenmaal aan het lezen kon ik het niet meer wegleggen. Deze verhaallijn laat zien dat verlies, verbinding en verder leven voortdurend met elkaar in connectie zijn. En zo kan het gebeuren dat in een bepaalde periode van je leven, één van deze elementen meer op de voorgrond treedt. Bijvoorbeeld omdat je bepaalde vragen over jouw eigen leven hebt. In dit verhaal volgen we Sara. Een schoolopdracht zet haar leven op z’n kop: ze heeft zoveel om over na te denken. Zoveel vragen. Deze schoolopdracht vormt de starter van een hartverwarmend verhaal waarin jongeren herkenningspunten en erkenning kunnen vinden als het goed om hun eigen ervaringen ten aanzien van rouw en verlies.

Intunen

Voor eenieder die met jongeren werkt biedt dit boek fijne taal en herkenningspunten om in te tunen op hun belevingswereld. Ook kan ik me zomaar voorstellen dat je bepaalde bewoordingen inzet in gesprekken met jongeren. Denk bijvoorbeeld aan de niets-aan-de-hand-glimlach de alles-gaat-óké-houding. Wanneer je het boek eerst zelf leest, schrijf dan woorden, begrippen en metaforen die je raken even op. Dat geeft mogelijke handvatten voor op een later moment: bijvoorbeeld wanneer je in gesprek gaat met jongeren.

Toen en nu

Toen Sara negen jaar oud was, overleed haar moeder. In het verhaal schakelen we in sommige hoofdstukken terug naar ‘toen’ – Sara 9 jaar. Knap gedaan en van grote waarde omdat dat wat Sara op die leeftijd meemaakte vanzelfsprekend van grote invloed is op Sara nu. De afwisseling tussen Sara-toen en Sara-nu laat op extra krachtige wijze zien dat het gaat om het verweven van verlies en de ervaringen die je hebt in jouw persoonlijke levensverhaal.

Vragen en omgeving

De band met de mensen om haar heen staat onder druk en biedt nieuwe kansen. Een goede vriendin van vroeger komt terug in het leven van Sara. Dit is een ontroerende en verhelderende verhaallijn die een essentieel onderdeel is van het geheel. De vraagstukken die naar boven komen en de confrontaties die ontstaan met haar omgeving leren Sara veel over zichzelf en haar moeder. Ze leert haar moeder steeds beter kennen. En ook de band met haar vader is volop in ontwikkeling.

Psycholoog

Sara bespreekt met haar psycholoog wat ze meemaakt en wat ze voelt. Al wil ze in eerste instantie vooral nog graag laten zien dat alles oké is. Uiteindelijk ontkomt ze er niet aan om te delen hoe ze zich voelt en wat het effect hiervan is. Zo zijn onderstaande woorden, die in dit geval van haar psycholoog komen, een stimulans om wel echt te delen wat haar bezighoudt.

‘Als we alles wat we voelen en denken voor ons houden, zelf proberen te dragen of op te lossen, dan komt er een moment waarop de druk zo hoog oploopt dat het te veel wordt. Al die spanning, woede en verdriet bouwt zich op in je lijft, in je hoofd, en op een gegeven moment moet dat eruit, hoe hard je ook je best doet om het binnen te houden.‘

Voortdurende band

De rouwbehoeften van Sara komen duidelijk naar voren in dit verhaal. De schrijfster heeft veel belangrijke elementen op prachtige wijze uitgelicht. Een creatief geheel dat een inspiratiebron kan zijn voor iedere lezer. De ondersteunende én inspirerende waarde van een voortdurende band over de grenzen van leven en dood wordt benadrukt en komt prachtig tot uiting in het einde van dit verhaal. Dat tegelijkertijd een begin is van het verdere leven van Sara. En voor de lezer! Want je neemt toch altijd een aantal fijne en rake dingen van zo’n warm en ontroerend verhaal mee. Zo zal ik de bolletje-deeg-metafoor niet vergeten.

Bolletje-deeg-metafoor (bladzijde 188)

‘Zie het zo: het probleem of het gevoel dat je hebt, is als een klein bolletje deeg. Je stopt dat bolletje deeg weg, in je hoofd omdat je er niets mee wilt doen. Daar zal dat bolletje deeg gaan rijzen. Als je dit met elk bolletje deeg doet, zal er uiteindelijk geen ruimte meer zijn voor die bolletjes om te rijzen en dan….’

‘Ontplof je.’

De titel in combinatie met het feit dat ik wist dat het om een dichtbundel ging, wekte direct mijn interesse. En daarna bleek ook de inhoud zo mooi te passen bij mijn missie om het hele leven te integreren in het dagelijkse schoolleven. Deze dichtbundel kan hier in tekst en beeld een waardevolle bijdrage aan leveren. De gedichten over uiteenlopende levensonderwerpen kunnen voorzien in een veilige verbinding tussen jou en de kinderen in jouw klas.

Mag ik nog een gedichtje

Er was iets spannends voor het meisje die dag. Iets met een dierbare en gezondheid. Ze kwam even dichtbij me staan. En terwijl de rest van de klas speelde, werkte en kwebbelde, doken wij samen in deze dichtbundel. Samen bladerden we het boek door en zo kon zij aanwijzen welke afbeelding en bijbehorend gedichtje ze wel zou willen geven aan haar dierbare. We schreven het op een papier en deden het in een met hartjes versierde envelop. En zo ging het gedichtje ‘Knuffel’ mee naar huis. De volgende dag vroeg het meisje: ‘Mag ik nog een gedichtje’. En je raadt het al, we bladerden en lazen weer.

Gouden levenslessen

Gedichten kunnen starters zijn voor Gouden levenslessen die je een toegankelijke vorm altijd voorhanden hebt: een geweldige manier om het hele leven in de klas te integreren en om hier samen over te leren. Ze kunnen voorzien in een aanhaakmoment voor kinderen. Bijvoorbeeld wanneer het onderwerp dat aan bod komt een raakvlak heeft met de persoonlijke ervaringen van een kind. Helemaal mooi als jij als leerkracht weet hebt van de levensverhalen van kinderen en ze dan extra kunt volgen in hun behoeften.

Niet of-of maar en-en

Op de achterflap van het boek staat: ‘Gedichten voor jong en oud over grote én kleine dingen, fijne én moeilijke momenten. Over later, dromen, onze aarde, respect, houden van en nog zo veel meer.’  Deze beschrijving treft en geeft zo mooi aan dat het niet of-of is, maar en-en. Op school mag ook aandacht zijn voor moeilijke onderwerpen, naast al het vrolijke en lichte. En zo mag er ook ruimte zijn voor filosoferen het stellen van levensvragen. Of zoals ik het graag zeg: ‘Niet alleen aandacht voor carpe diem, maar ook zeker voor memento mori op school. Het bestaat naast elkaar en het is fijn als we kinderen hiermee laten opgroeien.

Herdenken

Aansluitend op ‘Meer memento mori’ op school zet ik graag een specifiek gedicht in het licht. En wel het gedicht met de titel ‘Herdenken’. Een actief werkwoord waarvan ik het belangrijk vindt dat kinderen hiermee opgroeien. Dit werkwoord geeft kinderen mee dat er een voortdurende band met een overleden dierbare kan en mag bestaan. Een symbolische aanwezigheid die kan ondersteunen en die op bepaalde momenten meer aandacht mag en kan krijgen.

‘Ik ben nog jong, toch wil ik helpen

Om de doden te herdenken,

om te beseffen wie ze waren

en aandacht te blijven schenken.’

Samen-moment

Samen even stil zijn en luisteren naar de woorden. Dat kan in de grote groep of in een kleine setting: net wat passend is op dat moment. Voor kinderen de mogelijkheid om zelf te beleven wat ze voelen bij de woorden. Daarbij zijn deze gedichten uitermate geschikt voor het ruimte geven aan levensonderwerpen: soms in beleving dichterbij en soms verder weg voor een kind. Allebei nodig. Allebei verrijkend. Dan komen we weer terug bij de waarde van en-en.

Altijd aanwezig

Een bundel voor op de hoek van je bureau, zichtbaar en aanwezig. Om even te pakken als het tijd is voor een gedicht. Er daar is het volgens mij elke dag wel een keertje tijd voor. Ook als het niet voor de hele groep is, maar voor een kind omdat er speciale erkenning en herkenning nodig is op dat moment. Of voor jezelf natuurlijk. Een dichtbundel voor glinsterende gouden tranen door de hele school heen!

Als je door middel van een fantasierijk verhaal, het werkwoord ‘herinneren’ kracht bij kunt zetten in jouw klas, dan zou ik het zeker niet laten. Daarbij kan dit prachtige boek je ondersteunen en zorgen voor een veilige verbinding met de kinderen. Het verhaal van Alva zorgt voor herkenbaarheid met veilige afstand om eventueel eigen herinneringen te delen. En, niet onbelangrijk, om naar elkaars herinneringen te luisteren. Is dat niet de meest waardevolle levenslesstof die we in onze klas tot onze beschikking hebben?

Eiland

In het verhaal maken we kennis met Alva: zij woont op een eiland midden in het meer. Het bijzondere is dat er elke ochtend herinneringen landen op haar eiland. Het mooie hiervan vind ik dat er allerlei verschillende herinneringen worden benoemd en verbeeld. Dit laat het voor kinderen heel mooi open om ook allerlei soorten herinneringen te delen met elkaar.

Verschillende soorten herinneringen

Je kunt uiteenlopende bijvoeglijke naamwoorden voor het woord herinneringen zetten. Het verhaal geeft hiervoor een mooie aanzet: kleurige, schelle, spannende, stoute en zware herinneringen bijvoorbeeld. Wanneer je dit met de kinderen na het verhaal bespreekt, zal het een verscheidenheid aan interpretaties en gevoelens met zich meebrengen. Bedenk je hierbij dat er geen goed of fout is. Kinderen mogen associëren, beleven en delen op hun eigen manier. 

‘Vooral de zware herinneringen

Hebben veel licht en tijd nodig.’

Vervagen

Op verbeeldende wijze wordt in het verhaal duidelijk dat er goed voor de herinneringen gezorgd moet worden. De herinneringen vervagen eerst en vervolgens landen er geen herinneringen meer op het eiland van Alva. Ze besluit voor het eerst naar de stad toe te gaan, naar de mensen toe. Ze ziet dat de mensen gehaast zijn en ze helpt de mensen bij het herinneren. Of het nu een herinnering aan de eerste kus is, of aan een kersenroomtaart, Alva helpt de mensen hun herinneringen terug te vinden. Ze bedanken haar voor deze ondersteuning.

‘Dank je wel dat je me daaraan herinnerd hebt’

Illustraties

De prachtige beelden in dit boek ondersteunen de diepere boodschap. Dat maakt dat je met kinderen aan de hand van de illustraties een mooi gesprek kunt hebben. Er is zoveel te zien en tevens symbolisch uit de beelden te halen. Interessant om te volgen wat de kinderen uit de verschillende beeldende elementen halen. Laat het vooral een beetje open om te kijken wel symboliek kinderen aan te illustraties toeschrijven. Wat zien de kinderen bijvoorbeeld aan de lijnen van de herinneringen die worden afgebeeld?

‘De herinneringen zijn terug.

Ze hangen in de bomen, vormen hoopjes op de grond of liggen tussen de kiezels aan de oever.‘

Brede blik

Dit warme verhaal geeft een brede blik op herinneringen door middel van een herinneringen-eiland waar er goed gezorgd wordt voor deze waardevolle belevenissen die we nooit meer willen vergeten. Het leest als een sprookje, waarmee je tegelijkertijd een magisch handvat hebt om met kinderen in te zoomen op de kracht van herinneren. Dit verhaal ondersteunt mijn missie om herinneren en herdenken actieve werkwoorden binnen het dagelijkse schoolleven te laten zijn. En de afsluiter van dit boek is met een sprankje liefde en een open denk-einde.

Tips voor in de klas

• Herinneringen-brainstorm. In het verhaal worden allerlei soorten herinneringen genoemd. Geef ieder kind een stapeltje briefjes of post-its en laat ze verschillende soorten herinneringen bedenken en opschrijven. Gebruik hiervoor eventueel de benamingen uit het verhaal: zware, kleurige, spannende, stoute herinneringen. Ook kun je de term Gouden herinneringen hieraan toevoegen en aan de kinderen uitleggen wat herinneringen ‘goud’ maakt. Gouden herinneringen zijn herinneringen die je doen denken aan iemand die je mist omdat deze niet dichtbij je is. Kinderen kunnen na afloop van de brainstorm herinneringen met de klas delen wanneer ze dit willen.
• Tekenopdracht. In kleine tekeningetjes een blad vol herinneringen maken. Je kunt de kinderen de stijl uit het boek laten zien. Om in de stijl van het boek te blijven, kies je voor tekenmateriaal in verschillende kleuren blauw.
• Vakantieherinneringen groepswerk. Dit verhaal leent zich ook goed voor een herinneringen-start aan het begin van het schooljaar. Zorg voor een groot eiland in de kleuren en stijl van de illustratie aan het begin van het verhaal. Laat ieder kind in beeld of woord een vakantieherinnering op het eiland plakken. Benadruk hierbij dat dit allerlei fijne momenten van de vakantietijd kunnen zijn, van thuis of verder weg.