Ik mis Milo, Pim Lammers & Sanne te Loo

Toen ik een preview van dit boek voorbij zag komen, trok de kaft mij direct aan. De voorkant van het boek geeft een zomers en warm gevoel. En dat in combinatie met een verhaal dat het gemis van een geliefd dier centraal stelt, leek me een fijne combinatie. Inderdaad is dit een aansprekend verhaal met ruimte voor een grapje en een twist. Bovendien bieden de illustraties een manier om aan te haken met eigen avontuur-herinneringen. In deze blog zal ik een aantal elementen uit het verhaal toelichten en ik sluit af met tips voor in de klas.

Ik-boodschap

Ik mis Milo. Deze drie woorden maken direct duidelijk dat dit verhaal over missen gaat. De jongen mist zijn schildpad Milo. De illustratie op de rechterpagina laat dit gemis in gevoel en beeld goed zien. En wat doe je dan als je van mama een nieuw huisdier uit mag kiezen? Het verhaal neemt je in de zoektocht van de jongen om het gemis van zijn lieve schildpad Milo te integreren in zijn leven.

Ik mis Milo.

Voelen

Via symbooltaal wordt uitgelegd dat de jongen zijn schildpad mist. Hij voelt dit in zijn hart, hoofd en buik. Zo fijn dat deze holistische benadering en het op meerdere niveaus kunnen ervaren van verlies middels dit verhaal ook aan kinderen kan worden uitgelegd. Het nodigt uit tot reageren en eventueel benadrukken van gevoelens en waar je dit kunt voelen.

Dat ik Milo mis, voel ik overal. In mijn hart, in mijn hoofd, in mijn buik.

Avonturen en herinneringen

Avonturen en herinneringen worden vol verbeelding gedeeld in dit verhaal. En ook alle andere redenen waarom Milo zo fantastisch was. Nadat er in het verhaal aandacht is geweest voor deze aspecten, wordt er benadrukt dat de jongen en Milo voor altijd bij elkaar hoorden. Wanneer ook in een kinderboek benadrukt wordt dat er sprake kan zijn van een blijvende band, word ik hier heel blij van.

Milo en ik hoorden bij elkaar

Plekje in huis

Er zijn zoveel waardevolle details te ontdekken op de tekeningen. Zo zie je op een beeld van een kamer verschillende plekken waar aan Milo gedacht wordt: een foto, tekeningen, een kaarsje een een beeldje. Heel mooi gedaan en dit benadrukt naar mijn mening dat het belangrijk kan zijn om een plek te hebben om naar toe te gaan: waar je kunt herinneren en herdenken. Heb je bijvoorbeeld een koesterhoekje thuis of in de klas? Of is er een andere fijne plek om naar toe te, gaan?

Samen een beetje

De afsluiting van het verhaal vind ik verrassend en met een mooie boodschap. De jongen komt tot de conclusie dat geen een andere schildpad is zoals Milo. Wel heeft elke Schildpad wel iets herkenbaars dat doet denken aan Milo.

Samen zijn ze wel een beetje zoals Milo.

Een heel klein beetje.

Tips voor in de klas

• Eigen huisdier. Dit boek kan een mooie starter zijn om samen te praten over dieren die worden gemist.
• Plek om naar toe te gaan. De jongen heeft herinnerplekjes gemaakt in huis. Hoe zouden de kinderen een herinnerplekje willen maken?
• Ik mis….. Het verhaal begint met de zin ‘Ik mis Milo’. Drie woorden die heel duidelijk aangeven wie (of wat) er gemist wordt. Je kunt de kinderen uitnodigen deze drie woorden ook op te schrijven. Wie missen zij? Maak er eventueel een lijst van.
• 761 973 893 redenen. De jongen geeft in het verhaal heel veel redenen waarom hij Milo mist. Kinderen kunnen ook een lijst met redenen bedenken. En samen nadenken over de vraag waarom de jongen zo’n groot aantal aangeeft. Dit is fijn voor de kinderen die graag in hoeveelheden en getallen denken.
• Avontuur-herinneringen. In het verhaal worden een soort van avontuur-herinneringen gedeeld. Heerlijk om kinderen avonturen te laten bedenken met een geliefd dier. Ze kunnen dit beschrijven of tekenen. Tevens fijn om dingen te bedenken die je nog zou willen doen met een dier dat gemist wordt.

Kleine Woelmuis, Annemie Vandaele & Alexandra Kervyn

Dit boek gaat over de dood van een pasgeboren muisje. Lieve zachte prenten geven dit boek een warme sfeer en maken dit onderwerp bespreekbaar. Een boek dat een mooi erkennend cadeau kan zijn voor zowel volwassenen als kinderen. Wanneer een kind te maken krijgt met het verlies van een broertje of zusje net na de bevalling of tijdens de zwangerschap is dit een passend boek om voor te lezen in de kring of in een kleine groep. Maar dit verhaal kan ook ondersteunen in het bespreekbaar maken van verlies in meer algemeen begrip.

Kleine Woelmuis

Hamster en Bever gaan samen op zoek naar een bedje voor kleine Woelmuis. Er is blijdschap want er is een klein muisje geboren. Maar al snel hebben de dieren door dat er iets niet klopt: Kleine Woelmuis is erg ziek.

‘Misschien gaat hij wel dood’, bedacht Stekelvarken en geschrokken keek hij rond.

Naar de overkant

De dieren leggen Kleine Woelmuis in het mandje en brengen hem naar de zee, waar de golven het mandje meenemen. De dieren benoemen dit als ‘naar de overkant brengen’. Wat de overkant is en waar Kleine Woelmuis naar toegaat, blijft een open stuk in het verhaal. En dit is mooi want dit kan een gesprek op gang brengen. Wellicht komen kinderen met vragen waarop je niet direct een antwoord kunt geven. En dat is prima, want ook dat hoort bij dit onderwerp.  

Namen in het zand

In het verhaal wordt in feite al een suggestie gedaan voor een symboolhandeling: het schrijven van een naam in het zand. Mooi om dit eventueel te integreren in een ritueel met kinderen. Ook laat het verhaal zien hoe fijn het kan zijn om samen te zijn. De dieren zitten bij een kampvuur en praten over Kleine Woelmuis. Ze zullen hem missen, maar niet vergeten.

We zullen hem missen’, zuchtte Eekhoorn, ‘ maar we zullen hem niet vergeten.’ En hij schreef de naam van Kleine Woelmuis in het zand.

Tips voor in de klas

• Nadenken over samenzijn. De dieren maken een vuurtje en vinden het fijn om samen te zijn. Hoe vinden jullie het als klas fijn om samen te zijn? Je kunt samen met de kinderen nadenken over hoe er een veilige en warme sfeer gecreëerd kan worden.
• Namen schrijven in het zand. De dieren schrijven de naam van Kleine Woelmuis in het zand. Een mooie activiteit voor kinderen om namen te schrijven in het zand. Dit kan in de zandbak, op het strand of met wat vogelzand in een dienblad.
• Koesterhoekje. De platen in het boek zijn warm en toegankelijk en wanneer kinderen niet direct naar een  verhaal willen luisteren: bieden de platen ook heel veel mogelijkheden. Wanneer een bepaalde tekening uit het boek bij de beleving van een kind past, of bij de behoefte van een hele klas, kun je deze neerzetten in een Koesterhoekje in de klas.

De bloemen van juffie, Wina Eberhard

De juf van Muis is heel erg ziek. Zo ziek dat ze niet meer beter kan worden. Een boek met een unieke focus: afscheid nemen van een leerkracht omdat deze ongeneeslijk ziek is. Dit verhaal neemt kinderen door middel van briefjes mee in de tijd na het afscheid op school. Tevens is het een eerlijk boek met zachte rustige tekeningen die het verhaal ondersteunen. In deze blog licht een aantal elementen uit en geef ik tips voor in de klas.

Bloemen

Met deze bloemen kunnen we fijn aan elkaar denken als we elkaar missen.

Bij het afscheid in de klas geeft Juffie aan alle kinderen een pot bloemen. Muis wil heel goed voor de bloemen zorgen en doet dit vol overgave samen met Omi en Knuf. De bloemen zijn in het verhaal een doorlopend symbool voor de band tussen Juffie en Muis.

Verhalen in briefjes

Muis stuurt briefjes naar Juffie. Ze tekent de brieven en mama schrijft er woorden bij. Dit element zal veel jonge kinderen aanspreken. Want vaak is er de wil om een brief te schrijven, en dat kan natuurlijk ook met tekeningen en woorden die erbij geschreven woorden door een volwassene in de omgeving. Voor Muis is dit de manier om haar verhalen en avonturen te delen met Juffie.

Eerlijk 

Kan ze doodgaan? Muis denkt na en vraagt dit aan haar mama. Ik vind het mooi dat er naast de briefjesverhaallijn ruimte is voor eerlijke antwoorden op vragen die Muis stelt. Dit geeft namelijk zo maar weer waar kinderen behoefte aan hebben. Ze hebben eerlijke informatie nodig om het verliesverhaal te verweven in hun levensverhaal.

Begrafenis

De laatste brief van Muis gaat mee met Juffie. Er is een deken met zakjes waar alle kinderen iets in kunnen stoppen. Ze stoppen in het dekentje wat ze nog aan Juffie willen geven of zeggen. Het verhaal laat op deze manier de kracht van een symboolhandeling zien. Kinderen willen graag doen en hebben op deze manier een aandeel in het afscheid.

Veilige verbinding

Wanneer kinderen afscheid moeten nemen van een leerkracht of begeleider, kan dit boek een fijne ondersteuning zijn. Het geeft woorden, symbolen en beelden in handen om via een veilige verbinding contact te leggen met kinderen.

Tips voor in de klas

• Brief. Aan wie zou jij een brief willen schrijven of tekenen?
• Kijkplaat. Met een klein groepje kinderen kijken naar de plaat van de kist en het dekentje erover heen. Een mooie afbeelding met veel details om kinderen op verhaal te laten komen.
• Vlieger. Wat is er zo fijn aan vliegeren? Welke gedachten, woorden of wensen zou je aan de vlieger mee willen geven?
• Bloemetjes. Samen praten over de bloemen van Juffie. Waarom zijn de bloemen zo belangrijk voor Muis? Welke bloemen (en eventueel op welke plek) zijn speciaal voor jou?

Paulette. Een verhaal over euthanasie voor jong en oud. Amélie Javaux, Corinne Huque, Aurore Poumay, Charline Waxweiler. Illustraties door Annick Masson.

Hoe leg je euthanasie uit aan kinderen? Welke emoties komen hier bij kijken? En het moeilijkste vraagstuk ligt misschien wel in de woordkeuze: wat vertel je en op welke manier? Dit boek geeft met het verhaal van Paulette alle inhoud en handvatten om als volwassene in te kunnen tunen op de taal, vragen en belevingswereld van kinderen. Een heel compleet boek met achterin aandacht voor achtergrondinformatie over euthanasie en de verschillende stappen, palliatieve zorg, praten over euthanasie, uitleg over de dood, emoties, knutseldingen en een begrippenlijst.

In de klas

Ook in de klas komt dit onderwerp weleens ter sprake: vaak vanuit een persoonlijke ervaring. Dan is het fijn om als leerkracht iets te hebben om op terug te kunnen grijpen. Om de termen en uitleg die kinderen van huis uit mee hebben gekregen ook voor de andere kinderen in een groter plaatje te kunnen plaatsen en zo nodig aan te vullen. In deze blog beschrijf ik het verhaal en licht ik een aantal onderwerpen uit die je als leerkracht ruggensteun kunnen geven wanneer het onderwerp ‘euthanasie’ je klas binnenkomt.

Verhaal

Alle belangrijke stappen en onderdelen van het proces rondom euthanasie zijn verweven in het verhaal van Paulette. Kiki is dol op Paulette. En aan het begin van het verhaal maak je kennis met Kiki: waar hij van houdt en waarvan helemaal niet. Zo is Kiki dol op gegrilde mug maar zeker niet dol op stomme verrassingen: zoals de ziekte van Paulette. Ze kunnen het samen zo goed vinden en maakten samen een superdraaitol.

Palliatieve zorg

De stomste verrassing is dat de dokter niets meer voor Paulette kan doen. Vervolgens laten de tekeningen en het verhaal mooi zien dat ze er alles aan doen om het zo comfortabel mogelijk voor Paulette te maken (palliatieve zorg). Het gaat steeds slechter met Paulette en Kiki vindt het helemaal niet zo fijn om op bezoek te gaan. En ook de andere dieren zijn verdrietig.

Vragen

Kiki wil weten wat er aan de hand is. Ze krijgt eerlijk antwoord en hoort dat Paulette snel dood zal gaan. Paulette wil dat de dokter haar helpt om dood te gaan. De tegenstrijdigheid die kinderen hier kunnen ervaren wordt mooi verteld en in beeld gebracht. Want waarom kan de dokter haar niet helpen om beter te worden? Dat is toch wat dokters doen. En want wat nu als Kiki Paulette niet meer alleen laat? Dan wil ze vast niet meer dood. Het magische denken komt aan bod.

Kampvuur

Een tweede dokter die langskomt, veel knuffels en tranen. Ook het ophalen van herinneringen, elkaar stevig vasthouden en gesprekken over waarom Paulette dood wil krijgen een plek in het verhaal. Een samenzijn bij het kampvuur en dan het afscheid. Paulette gaat dood zonder pijn, al zal Kiki haar wel heel erg gaan missen. Een compleet verhaal met veel praktische handvatten en de persoonlijke symboliek die het uniek maakt. Een boek vol erkenning en herkenning.  

Tips voor in de klas

Na het verhaal wordt er meer informatie gegeven en zijn er ook tips om te doen met kinderen: bijvoorbeeld het maken van een superdraaitol. Een fijne activiteit ook voor kinderen in de klas. Bij mij in de klas maken kinderen regelmatig een tol van bouwmateriaal: het zijn vaak de kinderen die houden van construeren en bewegend ontdekken. En wanneer de kleurige onderdelen ronddraaien kun je tot rust komen. Het maken van een superdraaitol zoals beschreven kun je verdiepen door het nog wat extra dimensies te geven.

• Versier de tol met kleuren die voor jou extra belangrijk zijn of die passen bij iemand die je mist.
• Schrijf op de tol herinneringen of de naam van een overleden dierbare.
• Kinderen die veel bezig zijn met getallen kun je laten tellen hoe lang de tol draait.
• En wat als je allemaal een eigen tol maakt, en deze tegelijkertijd laat draaien voor mensen die gemist worden. Dan kun je er een fijn samen-moment van maken.

Mijn zus is mijn schat, Kelly Theunis

Vandaag ging Mira dood om 13:04 uur.

Ik heb de hele tijd op de klok gekeken.

Ik was niet aan het aftellen.

Op 3 juni schrijft Mira in haar dagboek. Hiermee begint het verhaal. Op 13 juni gaat haar broer Marcel verder met schrijven. Want Mira is dood. Mira had leukemie. En zo neemt dit boek je door middel van dagboekverhalen mee in het leven van Marcel. Dit boek gaat over verlies en de verbondenheid die altijd blijft. Maar bovenal is dit een boek vol eerlijkheid en duidelijke taal die kinderen, en ook zeker volwassenen, aanspreekt. Ik vond zeker een paar mooie eyeopeners. In deze blog zal ik kort het verhaal bespreken, een aantal elementen uitlichten en tenslotte geef ik tips voor inde klas.

Fris en ontwapenend

Op elke nieuwe datum staat er bij waar het verhaal over gaat. Dit zijn korte aansprekende titels. Een uniek boek dat eerlijk en met duidelijke zinnen vertelt over hoe het kan zijn om een zusje te verliezen.  De tekst is verhelderend en zit vol met woordspelingen die aan het denken zetten. Kinderen die een dierbare zijn verloren zullen zich in sommige onderwerpen herkennen. Ik zou de schrijfstijl als fris en ontwapend beschrijven.

Omgeving

Een belangrijk element in dit boek is de omgeving. Hoe reageert de omgeving? Doen de kinderen en leerkrachten op school weer normaal? Waarom worden elke keer dezelfde vragen gesteld? En hoe zijn papa en mama nu Mira is overleden? Al deze elementen krijgen een plek in dit verhaal.

Ruimte voor vragen

Ook Marcel stelt vragen. Bijvoorbeeld of het echt zo is dat een zus verliezen voelt als een stuk dat wordt afgehakt? En tegelijkertijd stellen de kinderen na zijn spreekbeurt over leukemie eerlijke en oprechte vragen aan Marcel. Hij vindt het fijn dat deze gesteld worden.

Eigen wijze

Een boek voor de creatieve denker en voor the out-of-the-box leerkracht, ouder of begeleider. Er is in dit boek geen ‘zo zou het moeten’. Eenieder heeft zijn eigen wijze manier van rouwen: en dat vertelt dit verhaal op magnifieke wijze.  Op je handen langs de kist lopen: kan gewoon. En verkleed als je zus naar het Carnavalsfeest: heerlijk. Recht op verdriet toevoegen aan de les over Kinderrechten in de klas: hoe mooi is dat!

Op schattentocht

Hoewel de moeder van Marcel alles in de kamer van Mira hetzelfde wil laten, gaat hij toch op schattentocht. Een aantal spulletjes neemt hij mee en bewaart hij onder zijn warme wintertruien. Deze schattentocht verwijst ook naar de titel en dit nodigt uit om met kinderen over na te denken. Wat betekent dit eigenlijk? En heb jij ook belangrijke schatten die je op een speciale plek bewaart?

Dilemma´s

Naar mijn mening legt dit boek gevoeligheden en dingen die onbespreekbaar lijken bloot: aandacht voor dilemma’s. Bijvoorbeeld over dood zijn en overlijden. Want moet je deze twee begrippen wel als hetzelfde beschouwen? Fantastisch hoe dit uiteen wordt gezet in het verhaal van Marcel. Een prachtige inhaker voor de leerkracht of steungevende volwassene om in gesprek te raken met kinderen.

Belangrijke boodschap

Lieve mensen op de wereld, groot en klein, ziek en gezond, spreek-praat-zeg iets.

Zo’n waardevolle boodschap die aan het einde van het verhaal wordt gedeeld. Als we teveel nadenken in moeilijke situaties, blijft het stil en zeggen we uiteindelijk niets. En dat herkennen we denk  ik allemaal, daarom heel mooi dat dit jeugdboek hierbij stilstaat. Het nawoord geeft een uitleg over leukemie die kinderen meer inzicht geeft over deze ziekte. Een jeugdboek voor kinderen vanaf negen jaar: met veel herkenning voor kinderen die een dierbare zijn verloren en tevens ook aansprekend voor de andere kinderen in de klas. Een mooie aanvulling voor de schoolbibliotheek.

Tips voor in de klas

• Schatten verzamelen. Marcel bewaart een aantal schatten onder zijn warme truien. Welke bijzondere spulletjes noem jij schatten? En waar bewaar je ze?
• Zelf op schattentocht. Ken je het spel schatgravers? Dit spel kan je helpen bij het zoeken naar schatten van een overleden dierbare? Welke eigenschappen passen bij diegene die gemist wordt? En wanneer kinderen een overleden dierbare niet hebben gekend, kun je als volwassene over eigenschappen vertellen. Eventueel kun je deze daadwerkelijk in een schatkistje bewaren. Dit kan een activiteit zijn voor de hele groep, waarbij ieder kind voor iemand die hij lief vindt, schatten gaat verzamelen. Ook kan het een mooie activiteit zijn voor een individueel kind. Ook mooi wanneer het spel Schatgravers al meer een routine is en zodoende voor herkenbaarheid zorgt.
• Ik weet niet wat ik zeggen moet. Denk samen na over wat je kunt zeggen of doen, wanneer je niet weet wat je zeggen moet. Je kunt de kinderen meegeven dat de zin: ‘Ik weet niet wat ik zeggen moet’, meer is dan stilte. Hoe denken de kinderen in de klas hierover?