Wat keek ik uit naar dit prachtige boek. En het is heerlijk om in handen te hebben, door te bladeren, de mooie informerende teksten te lezen en de wereld van de illustraties te betreden. Mijn jonge ik licht op bij het lezen van dit boek en voelt zich erkend en begrepen met terugwerkende kracht. Mijn volwassen ik maakt een vreugdesprongetje omdat groot verdriet zo breed en eerlijk wordt besproken. Én omdat dit boek leerkrachten echt iets in handen geeft om ook deze onderwerpen een onderdeel te laten zijn van het schoolleven. Een boek dat kinderen serieus neemt en volwassenen helpt om in te tunen op de taal van kinderen. In deze blog beschrijf ik de opbouw van het boek en ik sluit af met enkele tips voor in de klas.

Levensencyclopedie

Vroeger zocht ik alles wat ik wilde weten op in een encyclopedie, ik denk er nog weleens met nostalgie aan terug (ik kreeg de kinderencyclopedie van mijn opa en heb deze nog steeds). Bladeren door zo’n boek had iets fijns, op zoek naar informatie voor een spreekbeurt of werkstuk. Of gewoon bladeren tot je oog ergens op viel. Ik moest daaraan denken toen ik ‘Het alfabet voor groot verdriet’ in handen had. Eigenlijk is dit een soort levensencyclopedie. Het is ook letterlijk een groot boek. En mijns inziens is het fijn dat een boek over deze belangrijke onderwerpen daadwerkelijk ruimte inneemt. Immers, ook in het levensverhaal van een kind neemt persoonlijk verlies grote ruimte in. Het boek is echt iets om met twee handen stevig vast te houden: het boek maar ook deze gebeurtenissen in jouw eigen leven. Formaat, vormgeving, taal en gekozen illustraties werken perfect samen om een belangrijk levensonderwerp kracht bij te zetten.

Taal

Het eerste wat me opviel en raakte bij het lezen van dit boek is de zorgvuldig gekozen taal, maar zonder verhullen en verbergen. De tekst is eerlijk, informerend en met alle ruimt voor nuance en de persoonlijke ervaringen van kinderen. De tekst wordt vertellend naar het kind geschreven en ik kan me voorstellen dat de tekst zich heel goed leent om voor te lezen aan een kind of groep kinderen (klas). Bovendien worden er regelmatig vragen gesteld die je verder kunt bespreken met elkaar. Eigenlijk zijn dit starters voor Gouden levenslessen in de klas.

Illustraties

De prachtige afbeeldingen zijn een kunstwerkje op zich. Deze illustraties kunnen fungeren als een schuifdeur waardoor kinderen een eigen wereld van verbeelding en ervaring kunnen betreden (naar de quote van Dr.  Bishop over boeken die fungeren als spiegels, ramen en schuifdeuren). Er is zoveel te zien. Zo kunnen ook de prachtige beelden werken als een haakje om als kind op aan te haken met het delen van een stukje uit het eigen verhaal. Ook denk ik dat een kind heel mooi een illustratie kan kiezen en dan het boek open neerzet op een herinner-plek.  

Onderwerpen

Volgens de structuur van het alfabet worden zesentwintig onderwerpen uitgewerkt. Ik vind het scala aan onderwerpen heel rijk. Zo worden onderwerpen besproken waar je misschien al aan dacht: denk aan afscheid, begrafenis, crematie en dood. Maar ook de onderwerpen missen, jarig, klas, rouw, palliatief en zelfdoding komen aan bod. En ook binnen de verschillende onderwerpen worden linkjes naar andere onderwerpen gegeven. Zo is het natuurlijk ook, het is een netwerk van onderwerpen die allemaal op een bepaalde manier met elkaar verbonden zijn. Wanneer je het boek gaat bekijken en lezen, bekijk dan eerst eens de inhoudsopgave of blader het door en kijk welk onderwerp je als eerste aanspreekt. Ik beschrijf hieronder drie onderwerpen die me in het bijzonder raakten. Maar bekijk zeker alle andere onderwerpen, zo de moeite waard!

De R is van Rouw

Dit onderwerp licht ik uit: omdat ik het geweldig vind dat dit wordt omschreven in een kinderboek. Niet voor niets heb ik mijn paspoort het Rouwpaspoort genoemd. Dit begrip is veelomvattend en complex, maar het betekent niet dat we dit niet met kinderen kunnen bespreken. Zo fijn om als kind al te kunnen leren wat er allemaal bij rouw kan horen. En dat ook verder leven een onderdeel is van rouwen. Uus beschrijft het zo treffend. Lees op bladzijde 49 zeker de mooie omschrijving door. Het helpt je om de goede woorden te vinden in contact met kinderen.

‘Rouwen is behalve bezig zijn met je verdriet, ook niet bezig zijn met je verdriet.’

De K is van Klas

School is een groot onderdeel in het leven van een kind. En daarom is het zo fijn dat deze veilige vaste waarde wordt benoemd in een boek over groot verdriet. De klas is in het leven van een kind een grote vaste pijler: een plek met structuur en continuïteit. De plek waar je in de kring mag delen over jouw eigen verhaal. De illustratie op de rechterbladzijde laat deze kring, met handen vast, zien: een tekening met de tekst ‘Ik mis je ‘ ligt op de grond. Een groot onderdeel van de beschrijving die Uus geeft van klas, zijn de rouwbehoeften van het kind. Eigenaarschap wordt zoals ik het lees, benadrukt. Een kind mag aangeven wat het graag wil en daarover afspraken maken met de juf of meester. Ik hoop dat op veel scholen de afsluitende denkvraag aan kinderen wordt gesteld: ‘Welke tip heb jij voor de directeur van jouw school? Wat zou jouw school of klas beter kunnen doen voor kindjes met groot verdriet?’ De afspraken en tips voor de omgeving zijn ook elementen in het Rouwpaspoort. Deze omschrijving benadrukt de waarde van deze elementen voor kinderen en hoe belangrijk het is om te luisteren naar kinderen en te vragen naar hun behoeften.  Wist je trouwens dat kinderen afspraken met de leerkracht en tips voor de omgeving vast kunnen leggen in het Rouwpaspoort?

‘Welke tips heb jij voor de directeur van jouw school? Wat zou jouw school of klas beter kunnen doen voor kindjes met groot verdriet?’

De D is van Dood

Een mooie concrete basis om te leren over de dood vormt de inhoud bij de letter ‘d’. En ik ben helemaal van het woordenlijstje met woorden die grote mensen soms gebruiken voor doodgaan. Daar staat de betekenis achter en wat je dan als kind weet. Een reminder voor leerkrachten en andere volwassenen om concrete taal te gebruiken. En ja, dan kun je echt het woord ‘dood’ gebruiken. Uus sluit dit onderwerp af met een opdracht: ‘Kan jij tien dingen opsommen die iemand die dood is niet meer doet?’ Wat mij betreft een vraag die je in de klas best weleens in kan zetten. Dan vergaar je gelijk een heleboel informatie over waar kinderen ongeveer zitten in het begrip over het biologische aspect van de dood.

Vaste waarde

Eigenlijk is er teveel om te zeggen over dit boek. Ik hoop dat het een vaste waarde op scholen wordt. Een boek waar leerkrachten in bladeren om de verschillende onderwerpen die te maken hebben met groot verdriet in de levens van kinderen, zich meer eigen te maken. Een boek dat in de klas staat, op een toegankelijke plek, zodat kinderen door die symbolische schuifdeuren op reis kunnen gaan door hun eigen wereld aan ervaringen en verbeelding. En ook zou ik graag zien dat er een passend stukje voor dat moment uit voorgelezen wordt om kinderen in verbinding met elkaar en met de leerkracht als rolmodel, in een veilige setting ook deze onderwerpen een onderdeel van hun schoolleven te laten zijn. Deze levensencyclopedie laat gouden tranen glinsteren (en ook die van mij).

Tips voor in de klas

• Alfabet van de klas. Wanneer je verschillende onderwerpen aan bod hebt laten komen in de klas, dan kun je het afsluitende praktische handvat van het boek mooi inzetten. Als groepswerk of juist individueel, net wat passend is in de unieke situatie.
• Ergens openslaan. Gewoon ergens openslaan en dit onderwerp voorlezen. Op een speelse manier aandacht voor de verschillende aspecten van groot verdriet. Zeker weten dat een kind op een gegeven moment vraagt: ‘Zullen we nog eens lezen uit het alfabet voor groot verdriet?’
• Eigen keuze. Je kunt als leerkracht zelf een specifieke keuze maken voor een onderwerp. Bijvoorbeeld omdat dit past bij een situatie of gevoel van dat moment. Of omdat het vanuit jouw eigen ervaring en motivatie een element is dat je graag onderdeel wilt maken van de klas. Ook kan een kind een eigen keuze maken voor een onderwerp. Om eigenaarschap te stimuleren kan een kind de keuze maken of het voorgelezen wordt in de grote groep, een klein groepje kinderen of individueel. Wanneer een kind persoonlijk verlies meemaakt kan het voor een kind heel fijn zijn om hierin te kiezen. Ook dit geeft je als leerkracht mooie info om mee te nemen gedurende het verdere schoolleven.
• Herinnerplek. Welke illustratie kan neergezet worden op een herinnerplek of gedenkplek? Een kind kan hier een eigen keuze in maken. Mooi om dan de illustraties leidend te laten zijn en later de woorden erbij te bespreken of laten lezen. Welk beeld spreekt een kind het meeste aan?